Skírnir - 01.09.2004, Page 190

ingi Heideggers er það á eng um þess ara staða, mynd in opn ar nýj an
heim sem felst í mögu leika nýrr ar skynj un ar á rým inu. Við horf um ekki
á mynd ina sem hlut, held ur verð ur mynd in eins kon ar leið ar vís ir fyr ir
sjón skyn okk ar og áhorf í þeim til gangi að opna fyr ir okk ur nýja sýn á
heim inn.
Að sjá, sýn ast og sjást
Spurn ing in um stað setn ingu þess sem við sjá um í mynd inni vek ur upp
eina af ráð gát um sjón skyns ins, sem Maurice Mer leau-Ponty hef ur bent á
að felist í því að lík ami okk ar er hvort tveggja í senn sjá andi og sýni leg ur
lík ami. Aug að og lík am inn eru efn is leg ir hlut ir rétt eins og það sem við
sjá um í um hverf inu, og verða því ekki að greind frá því með ein föld um
hætti. Lík am inn sér sjálf an sig um leið og hann sér um hverf ið og hann
sýn ir sig líka um leið og hann sér. Lík am inn er því í gagn virku sam bandi
við um hverfi sitt, hann sér sig horf andi, hann snert ir sig snert andi og
skynj ar sjálf an sig um leið og hann skynj ar um hverf ið. Þetta kall ar Mer -
leau-Ponty hina ódeil an legu sam lög un (comm union) skynj and ans og hins
skynj aða.6 Fyr ir Ponty er hin lík am lega skynj un frum for send an, ekki
tungu mál ið. Þess vegna seg ir hann með al ann ars að deil an á milli þeirra
sem að hyll ast lýsandi raun sæi og þeirra sem að hyll ast abstrakt tján ingu sé
byggð á mis skiln ingi. Ponty seg ir það sann leik an um sam kvæmt og án
mót sagn ar að halda því fram að ekk ert vín ber hafi nokkurn tím ann ver ið
það sem það er í mál verki, hversu raun sæ is lega sem málar inn hafi stað ið
að verki. Rétt eins og það sé rétt mætt að halda því fram að hversu abstrakt
sem mynd verk ið er, þá verði það aldrei und an skil ið ver und lista manns -
ins, og að vín ber Cara vaggi os sé sjálft vín ber ið. Þess ar full yrð ing ar eru án
mót sagn ar, seg ir Ponty og rök styð ur það með þeirri stað hæf ingu að for -
gangs röð un þess sem er fram yfir það sem er sýnt, eða for gangs röð un
þess sem er sýnt fram yfir það sem er, „er sjón in sjálf“. Sjón in „er það
með al sem mér er gef ið til þess að vera utan við sjálf an mig, til þess að geta
auk ið á stað festu ver unn ar inn an frá, svo að ég geti á end an um horf ið inn
í sjálf an mig.“7 Um leið og við opn um aug un gagn vart um hverf inu opn -
um við sjálf okk ur. Aug un eru ekki bara mót töku tæki (eins og t.d. eyr -
un), þau eru gluggi sál ar inn ar eins og Le ón ardó orð aði það, og þeg ar við
horf um erum við bæði utan og inn an lík am ans í sama augna blik inu.
ólafur gíslason474 skírnir
6 Maurice Mer leau-Ponty: L’Œil et l’Espi rit, Par ís 1964. Hér stuðst við ítalska út -
gáfu: L’occhio e lo spi rito, Míla nó 1989, bls. 22–23.
7 L’occhio e lo spi rito, bls. 56 og 60.