Saga - 2009, Page 7

guðmundur oddur magnússon
Stjarna stórkrossriddara
hinnar íslensku fálkaorðu
Öll hópmyndun og myndun samfélaga, trúarlegra sem veraldlegra,
krefst myndmáls og þar liggur rótin að allri merkjagerð. Skjaldar -
merkjagerð blómstraði upphaflega í hernaði og stóð með blóma á
riddaratímum miðalda. Menn í fullum herklæðum þekktust aðeins
af merktum blæjum og skjöldum. Síðar, eða frá lokum miðalda í evr-
ópskum löndum, tóku staðir og héruð sér eða fengu skjaldarmerki
til notkunar í innsigli. Merkin voru stundum einnig sett á mynt og
byggingar og svo á innsigli. Þeim fylgdu oft einkunnarorð eða mottó.
Við stofnun borga og borgaralegs samfélags voru það persónur og
ættir, einnig starfsgreinagildi, reglur og leyni reglur borgaranna svo
sem frímúrarar, sem tóku upp slíkt merkjamál.1
Heiðursmerki höfðu í upphafi einkum tengst aðlinum, herjum
hans og metorðastiga. Myndun borga átti þátt í að breyta þessu en
það borgarsamfélag sem myndaðist í kjölfar frönsku stjórnarbylt-
ingarinnar 1789 þurfti að veita mönnum sínum viðurkenningu og
heiðra þá, í fyrstu fyrir framgöngu í byltingunni og síðar fyrir unnin
störf í þágu þjóðfélagsins á venjulegum tímum: „Ærulaun iðju og
hygginda til eflingar almennra heilla“.2 Upphafningin sem fylgdi
rómantískum hugsjónum 19. aldar var sem olía á eld þessarar hug-
myndar um mikilmenni og snillinga. Heiðursverðlaun fyrir afrek í
íþróttum, vísindum og listum koma líka upp á yfirborðið seint á nítj-
ándu öld og við upphaf þeirrar tuttugustu — heiðurs- eða afreks-
Saga XLVII:1 (2009), bls. 7–10.
F o R S Í Ð U M y N D I N
1 Arthur Charles Fox-Davies, The Art of Heraldry. An Encyclopedia of Armory. Ljóspr.
frá 1904 (London: Bloomsbury Books 1986), bls. 13. Sjá einnig Björn Þórðarson,
Íslenskir fálkar. Safn til sögu Íslands og íslenskra bókmennta 2 (Reykjavík: Hið
íslenska bókmenntafélag 1957), bls. 134.
2 Birgir Thorlacius, Íslensk heiðursmerki (Reykjavík: Háskólaútgáfan 1999), bls. 7
og 12.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 7