Saga - 2009, Qupperneq 12

merki um sig víða um land. Þá var húsakostur endurnýjaður og Ís-
lendingar yfirgáfu kalda torfbæina og komu sér fyrir í vel upphituðum
steinhúsum, sumir með viðkomu í hálfnöturlegum bröggum.
en leiðin úr örbirgð 19. aldar í allsnægtir hinnar 21. var ekki bein
og breið heldur skrykkjótt og stundum þurfti að taka eitt eða fleiri skref
til baka áður en haldið var aftur áleiðis. Í sumum tilfellum neyddust
Íslendingar til að beygja af leið vegna aðstæðna utanlands, eins og
erfiðleikarnir vegna heimsstyrjaldarinnar fyrri, kreppuáranna á fjórða
áratugnum og hækkunar olíuverðs á þeim áttunda bera vitni um.
Stundum tóku stjórnvöld ákvarðanir án þess að hafa nokkra hugmynd
um hve af drifaríkar þær yrðu. Fáir hafa t.d. átt von á því 27. október
1925 að það gengi sem þá var ákveðið á krónu gagnvart sterlingspundi
ætti eftir að standa óbreytt til 4. apríl 1939. Sömuleiðis hafa líklega ekki
margir gert sér grein fyrir því hve Landsbankalögin frá 1928 yrðu mik-
ill dragbítur á þróun banka- og peningamála í landinu. Né heldur hve
fjárfestingar í skipum og fiskvinnsluhúsum á áttunda áratugnum myndu
verða mörgum sjávarplássum þungbærar er kom fram á þann níunda
og afli dróst saman og raunvextir urðu jákvæðir. Verst af öllu er þó að
stundum fylgdu stjórnvöld stefnu sem hafði ótvíræðar skaðlegar af-
leiðingar fyrir land og þjóð. Hér má nefna bjargfasta trú stjórnvalda á
haftakerfinu og vantrú á kostum frjálsra viðskipta og fjármagnsflutninga.
en hvaða lærdóm má draga af hagþróun og hagstjórn á Íslandi
á síðustu öld, ef þá einhvern? Til að svara þeirri spurningu leitaði
Saga til nokkurra sérfræðinga á sviði hagsögu og hér á eftir fylgja
svör þrettán þeirra. Allt eru þetta karlmenn, en þær konur sem leitað
var til báðust allar undan því að svara.
Ágúst Einarsson, rektor Háskólans á Bifröst
opinber hagstjórn í nútímalegum skilningi var ekki umfangsmikil í
upphafi 20. aldar, eins og sést m.a. á því að umsvif opinberra aðila
voru lítil sem hlutdeild í landsframleiðslu, sem var reyndar ekki
mikil á þeim tíma.
Þeir þættir sem þá höfðu mest áhrif var sú mikla tækni- og avinnu-
háttabylting sem hófst hér seint á 19. öld og í upphafi 20. aldar.
Framfarir í sjávarútvegi ásamt hraðri uppbyggingu bæja og brott-
flutningi úr sveitum höfðu þar mest áhrif. Sú mikla atvinnuhátta-
bylting sem varð upp úr miðri 18. öld víðast í evrópu og er oft kennd
við gufuaflið, iðnvæðingu og byltingarnar í Frakklandi og Ameríku
varð hérlendis ekki fyrr en 150 árum seinna en þar einkenndist hún
sveinn agnarsson12
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 12