Saga - 2009, Qupperneq 18

Af þessu tilefni ákváðu íslensk stjórnvöld í marsmánuði 2001 að
framvegis yrði stuðst við svokallað verðbólgumarkmið í stjórn pen-
ingamála: Seðlabankanum var falið að halda verðbólgu sem næst
2,5% á ári með stýrivexti sem meginstjórntæki; krónan var jafnframt
sett á flot og féll hressilega strax í byrjun. Það má raunar líta á upp-
töku verðbólgumarkmiðs sem aðferð til að fella gengið án álits-
hnekkis; gengisfallið var aukaatriði — aðalatriðið var að teknir voru
upp nýir og betri siðir við stjórn peningamála í samræmi við nýjustu
hagfræðikenningar þar um.
Óhjákvæmilegt er að fara hér nokkrum orðum um hvernig verð -
bólgu markmið virkar samkvæmt fræðunum. Almennt hafa stýri-
vextir seðlabanka aðeins óbein áhrif á verðlag; beinni áhrif hafa þeir
á markaðsvexti, eignaverð og — ekki síst — væntingar um framtíðar-
verðbólgu. Þannig er stýrivöxtunum á endanum ætlað að hafa áhrif
á eftirspurn og verðbólgu. Í opnu hagkerfi er gengið einnig mikil-
væg miðlunarleið fyrir peningastefnuna; þegar vextir eru hækkaðir
eykst innflæði fjármagns og gengið styrkist; þar með lækkar verð á
innflutningi og það leiðir aftur til lækkunar neysluverðs. Þrátt fyrir
þetta má seðlabanki með verðbólgumarkmið ekki hafa tiltekna geng-
isstefnu. Ástæðan er að ef seðlabanki sem hefur hækkað vexti í bar-
áttu við verðbólgu gefur til kynna að hann ætli að verja eitthvert til-
tekið gengi, eða jafnvel aðeins að hann vilji ekki að gengið lækki úr
hófi, þá skapar hann möguleika á áhættulitlum hagnaði; fjárfestar
geta þá tekið lán í lágvaxtamynt (t.d. svissneskum frönkum) og fjár-
fest í hávaxtamyntinni (t.d. íslenskum krónum fyrir lokun fjár-
magnsflutninga) án mikillar gengisáhættu. Þetta veikir áhrifamátt
stýrivaxtanna og grefur jafnframt undan fjármálalegum stöðugleika.
Árin 2004–2007 var gengisfarvegur peningastefnunnar nánast sá
eini sem virkaði nokkurn veginn eins og til var ætlast. Aðrar miðlun-
arleiðir voru meira eða minna óvirkar vegna verðtryggingar, stefnu
Íbúðalánasjóðs og almennrar þenslustefnu hins opinbera og einkaaðila.
Þegar Seðlabankinn hækkaði vexti hafði það sáralítil áhrif á lang-
tímavexti og eignaverð, en það dró fjármagn inn í landið og gengið
styrktist. Þetta var líklega orsök þess að Seðlabankinn tók að leggja
áherslu á gengi krónunnar í yfirlýsingum sínum; opinberlega var
krónan á frjálsu floti, en óopinberlega vildi Seðlabankinn ekki að hún
veiktist um of. Þessi áhersla á gengið kom hvað skýrast fram í stefnu-
yfirlýsingu bankastjórnar vorið 2008.
Þetta voru mikil mistök hjá Seðlabankanum: Lántökur íslenskra
aðila í erlendri mynt og vaxtamunarviðskipti — fjárfesting erlendra
sveinn agnarsson18
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 18