Saga - 2009, Síða 20

ann: Auðveldað okkur að setja málefni í stærra samhengi; leiðrétt
falsanir og goðsögur sem beitt er fyrir einhvern málstað; opnað augu
okkar fyrir margbreytileika samfélagsins og sýnt fram á að stundum
voru aðrir kostir í boði en þeir sem urðu ofaná; dregið upp viðeig-
andi hliðstæður úr fortíð sem sýna hvaða viðbrögð virkuðu og hver
ekki við úrlausn erfiðra mála. Við getum t.d. sagt að kreppan mikla
1929–1939 hafi „kennt“ okkur að hagkerfið geti fest í jafnvægi án
fullrar nýtingar vinnuaflsins og því þurfi örvandi aðgerðir hins opin -
bera að koma til. en hvort aðstæður nú séu nægilega svipaðar og um
1930 til þess að þetta eigi að öllu leyti við er undir mati okkar komið
og eins hvernig eða hversu miklar aðgerðir eigi að ráðast í.
Í efnahagskreppunni að undanförnu hafa menn leitað ákaft til
sögunnar, ekki síst hagsögunnar, í leit að skilningi á því hvað fór úr-
skeiðis og hvað er til ráða. Hafa orðið viðlíka fjármálakreppur áður
á Íslandi? Hvað orsakaði kreppur og hvaða meðul dugðu best við
þeim? Aukna eftirspurn eftir sögulegri þekkingu má rekja til þess að
hagfræðin hefur að nokkru leyti brugðist. Harkalegur árekstur milli
kenninga og veruleika hefur hrist rækilega upp í hagfræðingum, sem
nú keppast við að hvetja menn til að skoða söguna betur. Sagnfræðin
gegnir þannig því nauðsynlega hlutverki að jarðtengja hin lögmáls-
leitandi félagsvísindi — halda þeim við raunveruleikann. Það er
kannski einn af mikilvægustu „lærdómum sögunnar“.
Sagan sýnir t.d. að kreppur eru óhjákvæmilegur fylgifiskur kap ítal -
ismans og má rekja þær að nokkru leyti til innbyggðra veikleika
markaðskerfisins sjálfs. Þessari staðreynd höfðu margir hagfræðingar
og stjórnmálamenn gleymt — eða afneitað. Ég tek undir með banda-
ríska hagfræðingnum Paul krugman sem segir að alvarlegustu brestir
hagfræðinnar felist ekki í því að henni mistókst að spá fyrir um
ósköpin sem riðu yfir Vesturlönd á síðasta ári heldur í oftrú á kenn-
ingum sem eru í litlum tengslum við raunveruleikann; fall egum
stærðfræðilíkönum sem ganga út frá forsendum sem eiga oft enga
samsvörun í veruleikanum; mannskilningi sem gerir ráð fyrir því að
við séum fyrst og fremst skynsöm, rökvís og upplýst hagmenni. Ég
vil bæta við: ofuráherslu á pósitífíska vísindaaðferð sem telur að
eina raunverulega, marktæka þekkingin sé sú sem setur fram al-
mennar reglur eða lögmál. Í þessum kenningaheimi lýtur efnahags-
lífið vélrænum lögmálum, markaðskerfið leitar sjálfkrafa jafnvægis
og því eiga stór áföll í raun ekki að geta átt sér stað. Fræðimönnum
sem sníða sér svo þröngan kenningastakk er hætt við að yfirsjást hið
óvænta — t.d. stærsta hrun fjármálakerfisins í 80 ár.
sveinn agnarsson20
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 20