Saga - 2009, Qupperneq 24

Jónas H. Haralz, hagfræðingur
Tvö atriði verða mér efst í huga þegar ég velti fyrir mér þessari spurn-
ingu, atriði sem raunar eru nátengd. Annað þeirra er hversu slitrótt
og erfitt samband okkar við umheiminn hefur verið. Hitt er hversu
mikla áherslu við höfum lagt á öflun framleiðslutækja og hvers konar
framkvæmdir en látið undir höfuð leggjast að búa efnahagslífinu
það almenna umhverfi góðra stjórnarhátta sem er forsenda traustrar
hagþróunar.
Tilkoma símans á fyrstu árum heimastjórnar og stofnun eim -
skipafélagsins litlu síðar eru ljós dæmi skilnings á því hversu mikil -
væg samskiptin við umheiminn eru okkar. Það var einnig mikill áhugi
fyrir því í upphafi aldarinnar að koma á fjármálatengslum út á við
sem eflt gætu framþróun landsins. Í því efni tókst þó miklu verr til
en í hinum dæmunum tveimur. Íslandsbanki gegndi ekki hlutverki
seðlabanka en hafði þó réttindi til seðlaútgáfu, og sérstaða hans kom
í veg fyrir að stofnað yrði til annarra banka. Þetta kom lítt að sök fram
að heimsstyrjöldinni fyrri, þegar landið var aðili að myntbandalagi
Norðurlanda og krónan á gullfæti. en í upphafi styrjaldar varð að
hverfa frá gullinnlausn hér sem annars staðar, og upplausn í fjár-
málum og verðbólga umfram það sem var í nágrannalöndum fylgdi
í kjölfarið. Allan þriðja áratuginn glímdu menn hér á landi við að rétta
af fjármál ríkisins, koma íslensku krónunni á fastan grundvöll og efla
bankakerfi sem þjónaði atvinnulífinu innan vébanda stöðugleikans.
ekkert af þessu tókst nægilega vel. Samkomulag náðist ekki um það
hvernig koma skyldi krónunni á gullfót þegar nágrannaþjóðir okkar
tóku það skref, eiginlegum seðlabanka var ekki komið á fót þegar
Landsbankanum var umbreytt árið 1927 og meiri áhersla var lögð á verk-
legar framkvæmdir en á fjárhagslega eflingu í góðærinu í lok ára-
tugarins. Þegar kreppan skall yfir var landið óviðbúið áföllum og talið
var nauðsynlegt að grípa þegar í stað til gjaldeyris- og innflutnings-
hafta svo standa mætti í skilum út á við. Jafnframt héldu Íslendingar
föstu gengi við sterlingspundið en báru ekki gæfu til að fylgja for-
dæmi annarra Norðurlandaþjóða sem létu myntir sínar fljóta í fyrstu
en tengdu þær síðan von bráðar við sterlingspundið á gengi sem var
atvinnuvegum þeirra hagstætt. Hefði sérstakur seðlabanki verið starf-
andi hér á landi, sem haft hefði náið samband við aðra norræna seðla-
banka, má ætla að önnur stefna hefði verið valin.
ekki tókst betur til í lok heimsstyrjaldarinnar síðari. Íslendingar
áttuðu sig ekki á þeim áformum um alþjóðlega viðreisn og samvinnu
sveinn agnarsson24
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 24