Saga - 2009, Page 26

eftir í lausu lofti án þess að síðar meir tækist að finna henni hald-
bæra festu. Jafnframt var samræmd stjórn efnahagsmála smátt og
smátt látin fyrir róða eftir því sem leið á áratuginn og nýja öldin tók
við. Um leið óx fyrri áherslu á framkvæmdir fiskur um hrygg, í þetta
sinn í mynd stórvirkjana og aukins húsnæðis.
Þetta er í stuttu máli sagan um fjarlægðina frá umheiminum, um
stórhugann í framkvæmdum og sinnuleysið í hagstjórn. Að við Ís-
lendingar séum eyjarskeggjar getur víst ekki farið á milli mála.
Ólafur Darri Andrason, hagfræðingur ASÍ
Hvaða lærdóm má draga af hagþróun og hagstjórn á Íslandi á 20.
öldinni? Það fyrsta sem blasir við er sú staðreynd að okkur tókst að
byggja hér upp lífskjör í fremstu röð. Síðasta öld var okkur Íslend-
ingum því ákaflega gjöful. erfitt er að leggja nákvæmt talnalegt mat
á lífskjarabyltingu síðustu aldar þar sem ekki var farið að færa
þjóðhagsreikninga fyrr en 1945. Þó má áætla að þjóðartekjur hafi
rúmlega 45-faldast og þjóðartekjur á mann tæplega 13-faldast.6 Þjóðin
braust því á einni öld úr fátækt til allsnægta.
Forsendur þessa mikla lífskjarabata voru þjóðfélagsbreytingar í
upphafi aldarinnar þar sem tækniframfarir og breytingar á atvinnu -
háttum gjörbreyttu allri verðmætasköpun. Skýringin á því hve mikil
verðmætasköpunin varð hér á tuttugustu öldinni, í samanburði við
aðrar þjóðir, er að nokkru leyti sú að við vorum á eftir nágranna-
löndunum í breytingum á atvinnuháttum og tækniþróun. ytri áföll
tóku hins vegar sinn toll. Íslendingar voru háðir aflabrögðum og
viðskiptakjörum erlendis. Þannig reyndist t.d. fyrri heimsstyrjöldin
þjóðinni erfið sem og kreppan mikla upp úr 1930.
Glíman við gjaldmiðilinn var eitt af helstu verkefnum hagstjórn-
arinnar alla öldina. Í upphafi var gerð tilraun með fastgengisstefnu
með tengingu krónunnar við gull og síðan erlenda mynt. Þá tók við
haftastefna þar sem genginu var handstýrt og undir lok aldarinnar tók
við fastgengisstefna þar sem Seðlabankinn reyndi að verja gengi
krónunnar á gjaldeyrismarkaði.
Agaleysi hefur lengi einkennt hagstjórn á Íslandi. Í góðæri hefur
hagstjórnin einkennst af lausatökum þar sem stjórnvöld hafa litið
skipt sér af efnahagsmálum, en þegar illa hefur árað hafa þau gripið
til ráðstafana og þá oftast með því að fella gengið og rýra þannig
sveinn agnarsson26
6 Hagstofa Íslands og eigin útreikningar.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 26