Saga - 2009, Síða 31

vel skilgreindur eignarréttur o.fl., höfðu þegar skapast á 19. öld. Um 1950
höfðu Íslendingar náð svipuðum meðaltekjum og lönd Vestur-evrópu.
Tuttugustu öldinni er gjarnan skipt í a.m.k. tvö tímabil, fyrir og
eftir seinna stríð. Frá hagfræðilegu sjónarmiði er það hentugt vegna
hinna miklu umskipta sem urðu á viðhorfi til hagstjórnar og hagfræði
eftir stríð. eftirspurnarstjórn, einkum með stjórn ríkisfjármála, varð
ofan á. Ríkisvaldið styrktist og tók að sér það nýja hlutverk að viðhalda
efnahagslegum stöðugleika.
Togstreitan milli eftirspurnarstjórnunar og fjárfestingarstefnu er
hitt meginþema síðustu aldar á sviði hagstjórnar. Með fjárfestingar-
stefnu er hér átt við þá stefnu sem hefur að meginmarkmiði að tryggja
fulla atvinnu um land allt og nær öll önnur markmið — svo sem um
verðbólgu — verða að víkja. Leiðin að markmiðinu er fjárfesting
undir forystu ríkisvaldsins og höft ef svo ber undir. eftirspurnarstjórn
lýtur hins vegar að því að beita almennum aðgerðum á sviði ríkis-
fjármála og peningamála til að hafa áhrif á heildareftirspurn og fram-
leiðslu og skapa skilyrði til fjárfestinga.
Umræða um eftirspurnarstjórn í anda hagfræði keynes hófst ekki
hér á landi fyrr en árið 1938 með skrifum Benjamíns H. J. eiríkssonar,
sem féllu þó í fremur grýttan jarðveg. Nýsköpunarstjórnin, ríkis-
stjórn Ólafs Thors 1944–1947, fylgdi mjög ákveðinni fjárfestingar-
stefnu á kostnað almennrar eftirspurnarstjórnar með þekktum af-
leiðingum. Togstreitan milli fjárfestingarstefnu og eftirspurnarstefnu
kom vel fram í viðhorfi til Marshall-áætlunarinnar. eins og kunnugt
er þurftu evrópuríki sem tóku þátt í áætluninni að gera margháttaðar
breytingar á efnahagsumgjörð sinni til að geta notið framlaga. Af
pólitískri lagni tókst íslenskum stjórnvöldum hins vegar að hunsa
öll ákvæði samninga um breytingar á efnahagsumgjörð og njóta þó
meiri framlaga miðað við höfðatölu en aðrar þjóðir. Til samanburðar
má nefna að í Noregi varð þátttaka í Marshall-áætluninni til þess að
umgjörð efnahagsmála og efnahagsstefnu gjörbreyttist.
efnahagsaðgerðirnar í mars 1950, að nokkru leyti undir leiðsögn
Benjamíns, voru einkar athyglisverðar en skammvinn tilraun til að
innleiða eftirspurnarstjórn og leggja af höftin. Næsta tilhlaup tókst
betur með viðreisnaráætluninni í febrúar 1960, þegar höftum á vöru-
markaði var aflétt að mestu þótt þau væru áfram á fjármagnsmarkaði.
Togstreitan um alþjóðasamvinnu á tuttugstu öldinni endaði með
aðild Íslands að evrópska efnahagssvæðinu 1994 og sátt um að
innganga í evrópusambandið yrði ekki á dagskrá. Með vaxtafrelsi,
frjálsum fjármagnsflutningum og áformum um einkavæðingu fyrir -
hvaða lærdóm má draga af hagþróun og … 31
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 31