Saga - 2009, Síða 79

vist fyrir að stuðla að því í ræðu og riti „að erlent ríki byrji á fjand-
samlegum tiltækjum við íslenska ríkið eða hlutist til um málefni
þess“, var bætt lýsingu á því framferði sem átt væri við: „móðgunum,
líkamsárásum, eignaspjöllum og öðrum athöfnum sem líklegar eru
til að valda slíkri hættu“.
Í öðru lagi var felld niður lokasetning 95. greinar — um það að
mál skyldi ekki höfða vegna móðgunar í garð erlends ríkis nema það
krefðist þess. Í staðinn var tekið fram að allt að sex ára fangelsi lægi
við því að smána eða móðga „starfsmenn erlends ríkis“, líkt og er-
lenda þjóð, þjóðhöfðingja eða fána.79
Réttarbót fólst í því að ákvörðunarvald um rannsókn og hugs-
anlega málshöfðun færðist frá útlendum yfirvöldum til íslensks fram-
kvæmdavalds. Ljóst mátti enda vera að lögin voru sett til að afstýra
því að yfirmenn setuliðsins héldu áfam að handtaka og lögsækja þá
sem voru grunaðir um að hafa gert á hluta þess. en var rétt að breyta
sjálfum hegningarlögunum til þess að mæta þeim vanda? Um það
deildu þingmenn þegar bráðabirgðalögin komu til umræðu á Alþingi
í febrúar 1941. Sósíalistar bentu á að í Danmörku hefðu sérstök lög verið
sett um umgengni við hernámslið þar í landi og Hermann Jónasson
forsætisráðherra viðurkenndi að hæstaréttardómurum hefðu þótt
hegningarlögin ná yfir þá verknaði sem raktir væru í bráða birgða -
lögunum.80 Hann taldi aftur á móti nauðsynlegt að taka af allan vafa
í sambandi við refsivert athæfi gegn setuliðinu og staðhæfði auk þess
að ákvæðin yrðu auðvitað felld úr gildi „þegar þær aðstæður eru
horfnar sem gera setning þeirra nauðsynlega“. Undir það tók Magnús
Gíslason, framsögumaður bráðabirgðalagafrumvarpsins í efri deild.81
Sósíalistar mölduðu þó enn í móinn og tiltóku meðal annars þá
hættu að „smávegis afbrot“ eins og spark í breskan liðsforingja yrði
lagt að jöfnu við landráð. Í raun var hugtakið landráð teygt um of
eins og einar olgeirsson nefndi á Alþingi:
orðið landráð hefur fasta merkingu og það er hættulegt fyrir
alla réttarvitund almennings og öryggi landsins að rífa niður
merking þess … Ég held að heppilegast væri að okkar löggjöf
væri þannig orðuð að ekki nema eitt gæti heitið landráð: að
svíkja landið undir erlend stjórnarvöld eða erlendan her.82
„þeir fólar sem frelsi vort svíkja“ 79
79 Alþingistíðindi A 1941, bls. 77.
80 Alþingistíðindi B 1941, d. 304–308 (umræður 24. febr. og 28. mars 1941).
81 Sama heimild, d. 306–308 (umræður 24. og 28. mars 1941).
82 Sama heimild, d. 307–308 (umræður 28. mars 1941).
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 79