Saga - 2009, Síða 90

að útskýra heim stjórnmála eins og hann er og hefur verið en gilda-
kenningar um stjórnmál fjalla um siðfræði stjórnmálanna, réttlæti
og ranglæti, gott og illt. Þessi tvískipting þekkingarleitar er mjög
áberandi í umfjöllun stjórnmálafræðinga um lýðræði. Sumir fjalla
um lýðræði í anda raunhyggjukenningar og rannsaka þróun lýðræðis
fyrr og nú án þess að taka siðferðilega afstöðu til lýðræðis; aðrir
greina hinar ýmsu gildakenningar um lýðræði án mikils tillits til þess
hvort mögulegt hefur reynst að byggja upp lýðræði á grundvelli hug-
sjóna eingöngu.
Að mínu mati er aðgreining Webers á milli raunhyggjukenninga
og gildakenninga grundvöllur markvissrar umfjöllunar um lýðræði.
Án aðgreiningar fer öll fræðileg umfjöllun um lýðræði í einn hræri-
graut þar sem engar skýrar línur eru mögulegar og mjög óljóst um hvað
verið er að fjalla. er t.d. leitast við að útskýra lýðræði eins og það á að
vera í sinni fullkomnustu mynd eða eins og það hefur þróast í hinum
hráa veruleika í hverja landi fyrir sig? Fræðafólk verður þó ætíð að hafa
hugfast að aðgreining Webers er að hans mati einungis fyrsta skrefið
í markvissri umfjöllun um stjórnmál. Næsta skref er að fræðimaður
bendi á tengsl raunveruleika og markmiða. Skylda hans er að standa
vörð um mannhelgi og lýðræði en greina einnig veikleika og styrk
lýðræðis í hverju samfélagi fyrir sig. Fræðafólki ber að standa gegn
þeim öflum sem grafa undan lýðræðinu en skipa sér í sveit þeirra
sem vilja byggja upp og þróa lýðræði eins og kostur er miðað við
aðstæður hverju sinni. Gott fræðafólk er raunsætt hugsjónafólk, trúir
á drauminn um lýðræðið en týnir sér ekki í skýjaborgum og óraun-
hæfum væntingum um fullkomið stjórnarfar. Sjálfur var Weber bæði
efahyggjumaður og hugsjónamaður, sem lifði á miklum umbrota-
tímum styrjalda, byltinga og harðvítugra átaka í evrópu. Hann var
einn af höfundum fyrstu stjórnarskrár Þýskalands, þar sem virkur
fullveldisréttur fólksins var viðurkenndur og leitast við að tengja
saman beint lýðræði og fulltrúalýðræði. Í Weimarlýðveldinu var í
fyrsta sinn stofnað til hreins forsetaþingræðis (e. semi-presidential go-
vernment).2
svanur kristjánsson90
2 Forsetaþingræði er sérstakt stjórnskipulag, sambland af þingstjórn (e. parlia-
mentary government) og forsetaræði (e. presidential government). Megineinkenni
forsetaþingræðis er að í stjórnarskrá er mælt fyrir um þjóðkjörinn forseta og for-
sætisráðherra og ríkisstjórn sem bera ábyrgð gagnvart þjóðþinginu. Stjórnskipun
íslenska lýðveldisins er forsetaþingræði. Sjá Svanur kristjánsson, „Stofnun
lýðveldis — Nýsköpun lýðræðis“, Skírnir 176 (vor 2002), bls. 7–45.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 90