Saga - 2009, Page 111

ingum og reyni síðan af fremsta megni að framfylgja stefnu sinni.
kjósendur geti svo fellt dóma sína yfir frammistöðu flokkanna í næstu
kosningum. Séu kjósendur t.d. ánægðir með ríkjandi valdhafa fái
þeir endurnýjað umboð en séu kjósendur óánægðir sé stjórnarflokkum
hafnað og stjórnarandstöðuflokkar taki við völdum.
Þingstjórnarkenningin er heilsteypt og glæsileg tilraun til að brúa
bilið á milli hugsjónarinnar um fullveldisrétt fólksins og að stjórnað
sé af skilvirkni, festu og ábyrgð. Freistandi er að útskýra hnignun ís-
lenskrar kvennahreyfingar með tilvísun til átaka á milli tveggja and -
stæðra hugmynda um lýðræði. Á Íslandi — rétt eins og annars staðar
á Vesturlöndum — hafi beina lýðræðið ekki staðist dóm reynslunnar
og lotið í lægra haldi fyrir nútímalegri lýðræðiskenningu, leið þing-
stjórnar til lýðræðis.
Við fyrstu sýn virðist þessi skýring sannfærandi. Víst er að kvenna-
hreyfingin átti rætur í kenningum um beint lýðræði, einkum þroska -
lýðræðiskenningum Mary Wollstonecraft og Johns Stuart Mill. Í þeim
var lögð áhersla á sameiginlega hagsmuni allra lýðræðissinna í að
kollvarpa kynjakerfi, þar sem karlmenn sem kyn kúguðu konur sem
kyn. Í öllum meginatriðum hlaut slík sýn á lýðræði að vera andstæð
þingstjórnarkenningu um lýðræði, hvort sem horft var til skilgrein-
ingar á lýðræði, eðlis stjórnmálaþátttöku eða megineinkenna lýð -
ræðisþjóðfélags.
Að minni hyggju standast slíkar skýringar á þróun íslenskrar
kvennahreyfingar þó ekki. Ágreiningur um lýðræðishugmyndir var
vissulega á stundum áhrifavaldur í þróun íslensks lýðræðis.50 Sátt
hafði hins vegar náðst við upphaf 20. aldar í deilum lýðræðissinna
á Íslandi. Vald fólksins óx með margvíslegum hætti á heimastjórn-
artímanum. Beina lýðræðið blómstraði og áhrif almennings á full-
trúastjórnina efldust, ekki síst með rýmkun kosningaréttarins og
meiri kosningaþátttöku. Allmikil samstaða ríkti um að styrkja ætti
hvort tveggja, beint lýðræði og fulltrúalýðræði, að verkaskipting gæti
verið þarna á milli með þeim hætti að dagleg stjórn væri í höndum
fulltrúastofnana um leið og tryggt væri að fólk hefði úrslitavald í
mikilvægustu málum samfélagsins, þar á meðal um áfengislöggjöf-
ina.
Í upphafi 20. aldar var kvennahreyfingin íslenska engin utan -
garðshreyfing heldur þvert á móti hluti af breiðri alþýðuhreyfingu
íslensk kvennahreyfing 111
50 Sbr. t.d. Svanur kristjánsson, „Stofnun lýðveldis — Nýsköpun lýðræðis“, einkum
bls. 27–28 og 35–43.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 111