Saga - 2009, Síða 113

hrópaðir sem landráðamenn og föðurlandssvikarar um leið og samn-
ingnum var hafnað.
eftir á að hyggja verður að telja þjóðaratkvæðagreiðsluna um
áfengisbann marka upphafið að hnignun alþýðuhreyfingarinnar í
landinu, þar á meðal kvennahreyfingarinnar. Fram að kosningunum
um áfengisbann hafði lýðræðið á Íslandi fyrst og fremst vaxið úr
grasrótinni á hverjum stað fyrir sig. Með samþykkt áfengisbanns á
landsvísu höfðu bindindisfélögin á hverjum stað ekki lengur neinu
hlutverki að gegna í framkvæmd áfengislaga. Lögin voru skýr og
ljós: innflutningur áfengis, sala þess og öll neysla var bönnuð að
viðlögðum ströngum refsingum. Um leið fækkaði í stúkunum. Árið
1907 voru félagar um 7000 en þeim fækkaði hins vegar hratt eftir
áfengisbann og voru um 4.500 árið 1911.53
Þegar heimalýðræðið veiktist dró einnig þrótt úr kvennahreyf-
ingunni enda hafði hún ekki lengur bakland í öflugu grasrótarstarfi
karla og kvenna í staðbundinni bindindishreyfingu, sem gjarnan var
studd af verkalýðsfélögum staðarins. Minnkandi virkni í kvenfélögum
eftir að formlegum réttindum kvenna var náð veikti einnig viðnámsþrótt
hreyfingarinnar gegn árásum valdakarlanna, sem og óeiningin í
þeirra röðum. ekkert af þessu breytir þó að mínu mati meginstaðreynd
mála um þróun kvenfrelsis og íslensks lýðræðis 1911–1927: Íslenskir
valdakarlar héldu ekki trúnað við konur, þjóðina og lýðræðið. Víða
annars staðar á Vesturlöndum litu valdamenn á konur sem samherja
í stjórnmálum og studdu kvenréttindi. Hér á landi sneru þeir við
blaðinu um leið og þeir töldu hagsmunum sínum ógnað. Þeir brugðust
málstað kvenfrelsis og frjálslyndis og ætluðu konum nær ekkert rými
á opinberum vettvangi.
Í upphafi greinarinnar var þess getið að til væru tvenns konar
kenningar um lýðræði; gildakenningar fjölluðu um hvernig lýðræðið
ætti að vera en raunhyggjukenningar útskýrðu framkvæmd þess og
heim stjórnmálanna eins og hann er. Varðveisla lýðræðis krefst stöð -
ugrar umræðu sem byggist á báðum þessum sjónarmiðum, þ.e. þekk-
ingu á staðreyndum um lýðræði og hugsjónum. Saga íslenskrar kvenna -
hreyfingar er saga lýðræðisþróunar sem frá sjónarhorni gildakenn-
inga sýnir hversu viðkvæmt lýðræðið er og hversu hættulegt er að
varpa hugsjónum fyrir róða. Af henni má ráða að lýðræðinu geti stafað
hætta af valdakörlum sem stjórnast af sérhagsmunum frem ur en holl-
ustu við hugsjónina um frelsi og jafnrétti allra, karla og kvenna.
íslensk kvennahreyfing 113
53 Brynleifur Tóbíasson, Bindindishreyfingin á Íslandi, einkum bls. 84, 127, 131 og 133.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 113