Saga - 2009, Síða 204

samkvæmt lögunum (og enda þótt myndritstjórn Almenningsfræðslunnar
hafi þegar verið mærð er óhjákvæmilegt annað en að benda lesendum á
mynd af grunnskólanemum árið 1977, þar sem þeir afhenda mótmæli gegn
samræmdum prófum (II, bls. 188) — það er merkilegt hversu miklu full-
orðinslegri nemendur voru í eina tíð).
Af framansögðu er ljóst að Almenningsfræðsla á Íslandi 1880–2007 geymir
margan gullmolann ásamt því að vera góður upphafsreitur fyrir ýmislegt
það sem betur mætti rannsaka. Hún er því tvímælalaust í hinum eftirsótta
félagsskap „ómissandi á hverju heimili“.
Súsanna Margrét Gestsdóttir
Gunnar karlsson, AFLI oG SJÓSÓkN ÍSLeNDINGA FRÁ 17. ÖLD TIL
20. ALDAR. Hafrannsóknastofnunin. Fjölrit nr. 135. Reykjavík 2007. 64
bls. Töflur og myndrit.
Þegar að er gáð er undarlega lítið til um ýmsar grundvallarstærðir í atvinnulífi
þjóðarinnar fyrr á öldum. Um annan aðalatvinnuveginn, sjávarútveg, er til
dæmis á litlu að byggja um fjölda starfandi fólks, fiskafla eða verðmæti fram-
leiðslunnar fyrr en komið er fram á síðustu áratugi 19. aldar. Meðan slíkar
upplýsingar skortir hljóta fullyrðingar um umfang þessa atvinnuvegar í efna-
hagslífinu og þýðingu hans fyrir afkomu þjóðarinnar að vera byggðar að
meira eða minna leyti á getgátum.
Það er því gleðiefni að Gunnar karlsson skuli hafa ráðist í það verk að
áætla tvær mikilvægar stærðir í sjávarútvegi frá því um 1770 og fram til 1904,
og eru aðferðir og niðurstöður birtar í þessu bókarkveri. Hér er í fyrsta lagi
um að ræða botnfiskafla Íslendinga þar sem verkefnið er aðallega að meta
þann hluta hans sem fór til innanlandsneyslu. Um útflutning eru aftur á móti
til skýrslur fyrir fjöldamörg ár á þessu tímabili. Í öðru lagi áætlar Gunnar fjölda
sjómanna í því skyni að leggja mat á hve mikla atvinnu fiskveiðarnar sköpuðu.
Þegar slíkar áætlanir eru gerðar orkar margt tvímælis og því er frekar verið
að nálgast sennilegar en óyggjandi niðurstöður. Áreiðanleiki niðurstaðnanna
hlýtur að ráðast af þeim heimildum sem lagðar eru til grundvallar, túlkun
sagnfræðingsins á þeim, matsaðferðum og samkvæmni í hugtakanotkun.
Tveir fræðimenn hafa áður glímt við að áætla þessar stærðir. Jón Jónsson
fiskifræðingur varð einna fyrstur til að áætla fiskafla Íslendinga frá 17. öld
og fram um 1870 í riti sínu Útgerð og aflabrögð við Ísland 1300–1900. Aðferð
hans var sú að leggja saman magn útflutts fisks samkvæmt gögnum frá
Hagstofu Íslands og innanlandsneyslu á fiski, en síðari stærðina áætlar hann
sem fast hlutfall af heildarafla (63,2%). Þar sem útflutningur er þekkt stærð
er hægt að reikna neysluna út frá honum. Hlutfallstalan 63,2% er fengin úr
ritdómar204
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 204