Saga - 2009, Page 214

er á milli þessara tveggja greina í bókinni þar sem þær eiga þó saman á órofa
hátt.
Frá sögulegu sjónarhorni er grein Margrétar Gestsdóttur einkar áhugaverð
en hún fjallar um hugsanlegt frumkvæði Cecilíu Þorsteinsdóttur að stofnun
klausturs að Skriðu 1493 og gefur ríkulegt tilefni til vangaveltna á vettvangi
félagssögu, hugarfarssögu og kvennasögu. efni Margrétar virðist mega túlka
svo að á 15. öld hafi staðið yfir átök kirkju og veraldlegra höfðingja um hjú-
skaparrétt, sem líklega hafa stafað af þröngum hjúskaparmarkaði í efstu
lögum samfélagsins. eftir á hafa barneignir í forboðnum liðum leitt til lang-
varandi vafa um erfðarétt barna og angist þeirra sem í hlut áttu, ekki síst
kvennanna, með viðeigandi yfirbótarverkum. e.t.v. var stofnun Skriðuklausturs
slíkt sáluhjálparverk. Víða annars staðar í ritinu gætir þó hefðbundnari túlk-
ana á klausturstofnuninni.
Almennt séð virðast efnistök, hugtakanotkun og túlkanir standast. Þó
eru nokkrir hnökrar á. Í grein Vilborgar Auðar er nokkuð á reiki hvenær
verið er að ræða um klaustur, hvenær kanúkasetur og hvenær „klerkasambýli“
af öðru tagi og einkum og sér í lagi hver munurinn sé á þessum hugtökum.
Þá virðist vafi leika á því hvort Jón Ólafur noti ekki próventu-hugtakið á
misvísandi hátt. ekkert segir að próventufólk hafi almennt verið lækn-
ingaþurfi. Líklegt er að sjúkir hafi myndað sérstakan skjólstæðingahóp við
klaustrið en próventufólkið annan. Þá er einkar óheppilegt að segja að klaustur
„hafi verið háskólar síns tíma“, eins og Samson Bjarnar Harðarson gerir (bls.
101). klaustur og háskólar störfuðu samtímis langtímum saman og allan
starfstíma Skriðuklausturs. Þá virðist Þórir Stephensen fara nokkuð djarf-
lega með hugtakið latínuskóli í ritgerð þar sem hann gerir þó skilmerkilega
grein fyrir muninum á miðalda- og nútímamerkingu skólahugtaksins. Að
minnsta kosti verður alls ekki fallist á að bréf Ögmundar Pálssonar frá 1524
renni stoðum undir að slíkur skóli hafi verið að Skriðu. Í öllu falli hefur
Guðrún sú sem þar er nefnd ekki verið í latínuskóla (bls. 98)! Verra er þó að
Smári Ólason virðist telja að regla sú sem starfað var eftir að Skriðu hafi verið
betlimunkaregla (bls. 77). Þar verður að líta svo á að hann rugli saman regl-
unni sem almennt er nefnd Ágústínusarregla (e. augustinian canons, austin/re-
gular canons), og var sannarlega ekki af grein betlimunka, og reglu Ágúst-
ínusareinbúa (e. augustinian hermits/friars), þ.e. klausturreglu Marteins Lúthers,
sem var af þeim meiði.
Ótvírætt er mikill fengur að ritgerðasafninu um Skriðuklaustur. Þá er
þess og að vænta að áframhaldandi uppgröftur fornleifa á staðnum muni
bylta þeirri mynd sem við höfum af íslenskum miðaldaklaustrum sem hér
hafa starfað að erlendum fyrirmyndum. Það verður forvitnilegt að fylgjast
með þeirri þekkingaröflun sem þar fer fram.
Hjalti Hugason
ritdómar214
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 214