Saga - 2009, Blaðsíða 218

ákvörðunin hafi „legið í loftinu“ hafi áfallið „ekki“ verið „óvænt“ (bls. 70).
Reyndar má velta því fyrir sér hvort Gunnar sé fyllilega sannfærður um þá
aðferðafræði sem hann beitir, en hún tekur mið af þeirri hefð í alþjóðasam-
skiptum að taka fyrst út kenningu eða aðferð og greina viðfangsefnið út frá
henni. Hann orðar það svo: „eitt er að taka ákvörðun um að reisa varnargarða
eftir að snjóflóð hefur fallið á byggð eða bregðast við tímabundnum erfiðleikum
í utanríkisviðskiptum líkt og í fiskimjölsmálinu, annað að marka eða breyta
grundvallarstefnu í öryggis- og utanríkismálum“ (bls. 143–144). Taka má
undir þau orð.
Í öðru lagi hefði Gunnar stundum mátt vera nákvæmari og afdráttar-
lausari í túlkun sinni á deilumálum. Hann hafnar t.d. þeim möguleika að
NATo hafi komið með beinum hætti að samskiptum Íslands og Bandaríkjanna
eftir 15. mars 2006 í krafti 7. greinar varnarsamningsins. Bendir Gunnar rétti-
lega á að framkvæmdastjóri NATo og önnur bandalagsríki hafi litið svo á
að hér væri um tvíhliða mál Bandaríkjanna og Íslands að ræða (eins og Ís-
lendingar höfðu reyndar alltaf haldið fram í fyrri deilumálum þjóðanna um
dvöl Bandaríkjahers á 6. og 8. áratug 20. aldar). Hins vegar stóð annað og
meira í veginum: ekki var unnt að vísa í 7. greinina og þar með aðkomu
NATo nema hefja uppsagnar-/endurskoðunarferli samningsins. Þar sem
talsmenn þessarar leiðar vildu ekki ganga svo langt, þ.e. að segja upp samn-
ingnum, var hér um mistúlkun að ræða. Annað dæmi lýtur að deilum um
aðdraganda loftrýmisgæslu NATo hér á landi, en Gunnar greinir frá þeim
án þess að leggja mat á þær. Utanríkisráðherra og utanríkisráðuneytið lýstu
því ítrekað yfir að NATo hefði ákveðið sumarið 2007 að taka upp loftrýmis-
gæslu á Íslandi í samræmi við þarfir bandalagsins. Í blaðagreinum var því
hins vegar haldið fram að íslensk stjórnvöld hefðu sjálf átt frumkvæði að
þeirri takmörkuðu lausn sem varð fyrir valinu (loftrýmisgæsla 3–4 sinnum
á ári í nokkrar vikur). Hér hefði mátt kafa dýpra, ekki síst í ljósi þess að
Gunnar tekur undir það sjónarmið að íslensk stjórnvöld hafi „axlað meiri
ábyrgð á vörnum landsins“ eftir að Bandaríkjaher fór héðan. Staðreyndin er
sú að hermálanefnd NATo samþykkti tillögu íslenskra stjórnvalda um til-
högun loftrýmisgæslu hér á landi. Hér má því ekki aðeins greina tilraun
stjórnvalda til að breiða yfir hið rétta, heldur einnig ákveðna mótsögn:
Stjórnmálamönnum og embættismönnum fannst auðveldara að réttlæta eigin
ákvarðanir á grundvelli þess að NATo bæri ábyrgð á þeim en að þær væru
til marks um meira „sjálfstæði“ í öryggismálum. Á sama tíma var því þó
hampað að Ísland „axlaði meiri ábyrgð á eigin vörnum“.
Þá hefði mátt gera meira í bókinni úr togstreitu utanríkisráðuneytis og
dómsmálaráðuneytis um tilhögun öryggis- og varnarmála eftir brottför
Bandaríkjahers. Gunnar gerir henni vissulega skil og virðist átta sig á mikilvægi
hennar. en almennt má segja að hann forðist að gera hana að aðalatriði og
fylgi hinni opinberu orðræðu ráðamanna of gagnrýnislaust og án þess að
setja hana í nægilega skýrt samhengi við hagsmuni viðkomandi ráðuneyta.
ritdómar218
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 218