Saga - 2009, Síða 219

Það var t.d. engin tilviljun að Björn Bjarnason, fyrrverandi dómsmálaráðherra,
fjallaði um skipasiglingar, olíu- og gasflutninga og slysahættu vegna sigl-
inga skemmtiferðaskipa á Norðurslóðum eða að Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
fyrrverandi utanríkisráðherra, lagði áherslu á aukið Rússaflug og loftrýmis-
gæslu NATo. Þessi mál endurspegluðu hagsmunamál þeirra ráðuneyta og
undirstofnana sem ráðherrarnir fóru fyrir. Í bókinni er mikið gert úr yfir -
lýsingum ráðamanna um nauðsyn þess að setja lagaramma um öryggis- og
varnarmál og um að það hafi verið gert með setningu varnarmálalaga. en
eins og áður sagði snerist málið ekki um lagaumgjörð eða „lýðræðislegt eft-
irlit“ (sem aldrei var stutt neinum haldbærum rökum af stjórnvöldum), heldur
hver skyldi hafa pólitískt forræði í samskiptum við NATo. Stofnun
Varnarmálastofnunar gekk út á að tryggja að utanríkisráðherra, en ekki dóms-
málaráðherra, yrði í raun varnarmálaráðherra. Þessi verkaskipting var síðan
réttlætt á pólitískan hátt með skýrri aðgreiningu „varnartengdra“ (les:
hernaðarlegra) og borgaralegra verkefna. Gunnar bendir á, eins og reyndar
meirihluti utanríkismálanefndar, að það sé ekki auðvelt að gera slíkan grein-
armun eins og öryggismál hafi þróast eftir lok kalda stríðsins. en þar sem
Íslendingar eru herlaus þjóð var hér aðallega um pólitískan orðaleik að ræða.
Hér hefði því mátt staldra við og skerpa greiningu á þeim rökum sem stjórn-
völd beittu til að bregðast við breyttum aðstæðum í öryggismálum eftir brott-
för Bandaríkjahers.
Þótt einn helsti kostur bókarinnar sé sá hve hún tekur til margra innbyrðis
skyldra þátta hefði mátt fjalla ítarlegar um nokkur atriði sem skipta máli í
þessari sögu, eins og t.d. Rússaflugið og tengsl þess við loftrýmisgæsluna,
aukið vægi norðurslóða í umræðum um öryggismál og setningu almanna-
varnalaga. Þá hefði það styrkt röksemdafærsluna um viðbrögð íslenskra stjórn-
valda við nýjum öryggispólitískum veruleika að skírskota til útvíkkunar ör-
yggishugtaksins og eðlis „nýrra ógna“. Loks má minnast á örfáar missagnir
í bókinni: Á einum stað er því haldið fram að gjaldeyristekjur af dvöl
Bandaríkjahers hér á landi hafi numið 3,2% af útflutningstekjum árið 2005
(bls. 11); hið rétta er 2,3% eins kemur fram annars staðar í bókinni (bls. 28).
Hér er vafalaust um smávægileg mistök að ræða og ekki hefði verið minnst á
þau hér nema vegna þess að fyrri talan er notuð til að sýna fram á aðferðafræði -
legt gildi nálgunar um áfallastjórnun með því að benda á umtalsverðan fjár-
hagslegan ávinning af hernum. Annað dæmi snertir þá fullyrðingu að kostnaður
Bandaríkjamanna við herstöðina hafi numið 25 milljónum dollara (bls. 63) og
teljist því ekki mikill þegar horft sé til heildarútgjalda þeirra til hermála. Rétta
upphæðin var hins vegar 250 milljónir dollara. Sú fjárhæð skipti Bandaríkjamenn
kannski ekki öllu máli í stóra samhenginu. Það breytir því þó ekki að Donald
Rumsfeld, fyrrverandi varnarmálaráðherra Bandaríkjamanna, lét hafa það
eftir sér að það væri tilgangslaust að sóa fjármunum í að halda uppi herstöð
á Íslandi sem upphaflega hafði verið komið á fót til að verjast óvini sem væri
úr sögunni: Sovétríkjunum.
ritdómar 219
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 219