Saga - 2009, Page 235

Að lokum er í bókinni kafli eftir Þóri Óskarsson sem heitir „Frá róman-
tík til raunsæis 1807–1882“. Hann er stystur meginkafla og er ekki skipt upp
í hluta. Þar kemur fram að rómantíska tímabilið í íslenskum skáldskap standi
vart undir nafni; fá skáld bera sterk stíleinkenni rómantísks kveðskapar og
fátítt var að þau bendluðu sig við rómantík. Í framhaldi af þeirri greiningu leggur
Þórir til nýja tímabilaskiptingu þar sem minni áhersla verði lögð á róman-
tísk einkenni kveðskapar en meiri á þætti eins og þjóðfélagslega virkni,
raunsæi og hughyggju. eins og vera ber í sagnfræðiriti er rýnt í menningar-
legt umhverfi bókmennta en einnig er gerð grein fyrir ríkjandi fagurfræði
og skáldskaparhugmyndum. Bjarni Thorarensen verður fulltrúi hinnar hrein-
ræktuðu rómantíkur en Jónas Hallgrímsson frekar kenndur við skáldlegt
raunsæi. Danskur rómantismi einkennir svo síðustu ljóð Jónasar Hallgríms -
sonar og fyrstu ljóð Gríms Thomsen. eftir miðja öldina verður hughyggjan hins
vegar ráðandi form og Benedikt Gröndal helsti fulltrúi hennar. Þetta er þó
einnig tími þjóðfélagslegra baráttukvæða og eru m.a. ljóð Gísla Brynjúlfssonar
og Jóns Ólafssonar þar tekin sem dæmi. Sem innlegg í stærri heild kallast
þessi kafli vel á við aðra kafla ritsins, ekki síst umfjöllun Gunnars karlssonar
um upphaf íslenskrar þjóðernisstefnu. Náið samband er á milli vaxandi rót-
tækni í þjóðfrelsisbaráttunni og þess að heimshrygg skáld verða bjartsýn og
baráttuglöð (sjá bls. 425–26).
Vinnsla bókarinnar hefur tekist vel í alla staði og vel hefur verið vandað
til frágangs hennar. Þó má finna nokkur smávægileg atriði sem hægt er að
fetta fingur út í. Til dæmis má nefna að nokkurt ósamræmi er í því hvenær
tilvitnanir á dönsku eru þýddar á íslensku og hvenær ekki (sjá t.d. bls. 265–66
og bls. 282).
Í formála ritsins, sem ritstjórar eru skrifaðir fyrir, er staðhæft að nokkrir
atburðir áranna 1785–1800 — endalok biskupsstólanna á Skálholti og Hólum,
endalok alþingis og stofnun landsyfirréttar á Íslandi — „marki endalok
miðalda og upphaf nútímaríkis á Íslandi“ (bls. vii). Þessi notkun á miðalda-
hugtakinu er í anda þess sem algengt var á Íslandi árin 1930–1960 en er nán -
ast horfið úr sagnaritun (sjá umfjöllun Gunnars karlssonar í Inngangur að
miðöldum. Handbók í íslenskri miðaldasögu I. Reykjavík 2007, bls. 46–49).
Hún verður að teljast sérviskuleg í nýlegu riti, hvað þá án frekari skýringa.
Sverrir Jakobsson
ritdómar 235
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 235