Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 32

H a u k u r M á r H e l g a s o n
32 TMM 2010 · 4
litrófinu. Jafnvel sá fjölmenni hægriflokkur sem leiddi ríkisstjórnir
hlynntar bandarísku hersetunni næstum allt tímabil kalda stríðsins og
lengur heitir „Sjálfstæðisflokkur“ og byggir sjálfsmynd sína á meintu
sjálfstæði Íslands. Háskólasamfélagið virðist í heild þjást af sömu hug­
myndafræðilegu sjónskekkju. Fyrir utan rannsókn bandaríska stjórn­
málafræðingsins Michaels T. Corgan18 hefur sáralítið verið fjallað um
hersetuna og áhrif hennar á íslenskt samfélag. Mikilvægasta einstaka
pólitíska staðreyndin um Ísland á 20. öld, 55 ára herseta, er enn fyrst og
fremst yrkisefni skálda.19
Eftir að herinn hafði dregið saman starfsemi sína í Keflavík hvarf
hann endanlega af landinu 15. mars 2006, án undangenginna samn­
ingaviðræðna, án þess að greiða bætur, án nokkurrar viðhafnar yfirleitt,
að frátöldu bókasafni með 80 bókum um herfræði og stríðsrekstur sem
var skilið eftir sem gjöf í kveðjuskyni handa íslenskum stjórnvöldum.
Tveimur árum síðar, þegar alþjóðlega bankakreppan skall á í lok sept­
ember 2008, lýsti bandaríski seðlabankinn því yfir að hann mundi
aðstoða seðlabanka í Svíþjóð, Noregi og Danmörku – en nefndi ekki
Ísland. Skilaboðin voru ótvíræð: Þið eruð nú á eigin vegum. Þetta var á
föstudegi. Næsta mánudag féll Glitnir, fyrstur íslensku bankanna. Áður
en vika var liðin voru allir stóru bankarnir þrír komnir í ríkiseigu.
Fyrrverandi ritstjóri Morgunblaðsins hélt því fram í útvarpsviðtali
árið 2009 að hefðu Bandaríkjamenn „ennþá verið hér“ hefðu þeir aldrei
„leyft hruninu að verða“.
Verufræðilegt óöryggi
Árið 1960 gaf breski geðlæknirinn R.D. Laing út bók sína Klofna sjálfið
þar sem hann leitaðist við að „greina hvers eðlis reynsla [hugkleyfrar]
manneskju er af heiminum og sjálfri sér“.20 Laing notaði hugtökin
hugkleyfur (e. schizoid) og geðklofa (e. schizophrenic) til að lýsa „stöðu
heilbrigðs og geðveiks einstaklings hvorri um sig“ – ástand hugkleyfs
einstaklings er dulinn geðklofi, ekki orðinn að geðveiki og ekki endilega
einu sinni skaðlegur. Laing innleiddi hugmyndina um „verufræðilegt
óöryggi“ sem lykilatriði til að skilja veru hins hugkleyfa í heiminum:
Maður kann að skynja veru sína í heiminum sem raunveruleg, lifandi, heil
og, í tímalegum skilningi, samfelld manneskja. Sem slík getur hann beitt sér
í heiminum og mætt öðrum – heimi og öðrum sem hann skynjar sem jafn
raunverulega, heila og samfellda. Slík manneskja, sem er í meginatriðum veru-
fræðilega örugg, mun mæta öllum hættum lífsins, félagslegum, siðferðilegum,
andlegum, líffræðilegum, á grundvelli miðlægs og trausts skilnings á því hver