Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 54

Á s g e i r F r i ð g e i r s s o n
54 TMM 2010 · 4
hafa öruggan aðgang að góðri velferðarþjónustu49. Þótt ekki sé hægt að
útiloka að í kosningastefnuskrám eða ræðum hafi einhverjir flokkar eða
frambjóðendur þeirra reynt að móta slíka afstöðu er ljóst að íslenskir
stjórnmálaflokkar hafa ekki mótað stefnu um það hvernig einstaklingum
og fjölskyldum eiga að gagnast þau auknu verðmæti sem til verða á
hverjum tíma í samfélaginu. Leiða má að því líkur að samstaða sé um að
almenningur eigi að njóta verðmætaaukningar þó meiningarmunur geti
verið á því í hve miklum mæli og á hvaða forsendum. Eins undarlegt og
það kann nú að vera þá virðist það hafa verið lítið rætt á vettvangi stjórn­
mála hvernig verðmætaaukning í samfélaginu skili sér til almennings á
annan hátt en í aukinni vinnu og með bættri velferðarþjónustu. Hjarðir
stjórnmálanna hafa gefið sér að verðmætaaukning hlyti að gera það
einhvernveginn og síðan þegar almenn neysla eykst og önnur einkenni
efnahagslegs góðæris gera vart við sig spyrja fáir hvernig hinir auknu
fjármunir samfélagsins eru til komnir. Nýir og betri tímar eru lofaðir
en ekki er spurt um hvort veltuaukningin sé varanleg og hvort neysla sé
í jafnvægi við verðmætasköpun þannig að hagkerfið sé sjálfbært. Fram
til haustsins 2008 var sá skilningur ráðandi í heimi stjórn málanna að
eftir fall kommúnismans hefði kapítalisminn sigrað og vaxandi neysla
almennings og aukin eignamyndun almennings væri staðfesting á að
kapítalisminn væri handa öllum. Væntanlega var það breytilegt eftir
því hvar menn stilltu sér upp á litrófi kaldastríðsstjórnmála hversu kátir
þeir voru með þennan nýja veruleika og sumir bentu á að þrátt fyrir
að hagur stórs hluta almennings væri að vænkast þá ykist hratt bilið á
milli þeirra allra ríkustu og þeirra allra fátækustu. Engu að síður réð
hjarðhugsunin ferðinni – áfram brunaði lest kapítalismans knúin áfram
af vélstjórum fjármálalífsins og nær allar stofnanir samfélagsins, form­
legar og óformlegar, sögðu fólki að lestin væri á leiðinni til betra lífs.
Nær allir vildu um borð.
Þessi hugmynd stjórnmálanna gat ekki gengið upp, ekki frekar en
undirmálslánin í Bandaríkjunum eða gengislánin á Íslandi, ekki frekar
en ofsahraður vöxtur bankakerfis langt umfram landsframleiðslu
smáþjóðar með minnstu sjálfstæðu mynt í heimi og ekki frekar en
tryggingakerfi innlána banka á evrópska efnahagssvæðinu50. Gangvirki
samfélaga var knúið áfram af væntingum, skynjunum og vonum. Það
ríkti „… oftrú á kenningum sem eru í litlum tengslum við raunveru­
leikann“.51 Líkt og í heimi viðskiptanna trúðu stjórnmálamenn en vissu
ekki, ályktuðu en rannsökuðu ekki. Þekkingin og skilningurinn á því
hvað var raunverulega að gerast voru eins og hver önnur aðföng, – keypt
eða fengin að láni. Skilningurinn var framseldur og forsendur dóm­