Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 66

H e i m i r Pá l s s o n
66 TMM 2010 · 4
greina menn að. Þannig varð Sigurður þögli annar en Sigurður Fáfnis­
bani. Í Gunnlaðarsögninni voru engin viðurnefni en kannski dulnefni
sem máli skiptu. Þetta kann líka að snúa öðruvísi við:
Sé nafn mjög sérstakt hefur það hugsanlega mátt til að blanda sér í
fleiri sögur en eina. Gunnlöð = sú sem elskar stríð er kannski einmitt
þess konar nafn. Hún er líklega skyld þeim konum sem Víga­Glúmur
virðist hafa kallað dynfúsar dísir.1 Suttungur er einhvern veginn
afskaplega jötunlegt nafn og sómir sér t.d. vel í þessu þuluerindi úr
Snorra­Eddu (Kóngsbók, eins og Rask kallaði handritið):
Vörnir, Harðgreipr
og Vagnhöfði,
Kyrmir, Suttungr
og Kaldgrani,
Jötunn, Óglaðnir
og Aurgrímnir,
Gillingr, Gripnir
Gusir, Ófóti.
(Snorra­Edda 2003:283.)
Um jötna og hlutverk þeirra verður að skrafa meira síðar, en hér skal
aðeins bent á að í þulum Eddu eru taldir einir 116 jötnar eða jötnaheiti.
Og má bera saman við 75 sækonunga, sem þó voru geysihaglegir í
skipakenningum og stríðs.
Hvaðan komu sögurnar og kvæðin?
Stundum finnst manni fjallað um íslenskan (vesturnorrænan)
goðsagnaheim eins og þar hljóti allt að hafa verið á einum stað og
skipulega uppsett. Þannig hafi einhvers staðar verið til safn goðsagna,
hver veit nema heil stofnun eins og kirkjan sem hélt utanum goðsagnirnar.
Oftrú á skólahald blandast hér stundum inn í. Til dæmis er algengt að
sjá talað um skóla í Odda þó svo ekki sé vitað nema um tvo lærdóms­
menn sem ólust þar upp, Þorlák helga og Snorra Sturluson með meira
en hálfrar aldar millibili. En náttúrlega er öldungis ljóst að hvorki kirkja
né aðrar stofnanir litu á það sem hlutverk sitt að vernda heiðinn menn­
ingararf. Þó svo að trúarbragðaskilin árið 1000 hafi áreiðanlega ekki
verið afskaplega skýr og menn hafi örugglega verið blendnir í trúnni um
skeið, er deginum ljósara að sögur um sköpun heimsins úr holdi Ymis
voru ekki sagðar í kappi við sköpunarsögu fyrstu Mósebókar. Óðinn var
ekki heldur að keppa við almáttugan guð allsherjar.