Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Qupperneq 76

H e i m i r Pá l s s o n
76 TMM 2010 · 4
Mynd á steini
Hvernig sem tengslum sagnanna í Hávamálum og Snorra-Eddu kann
að vera háttað, hef ég grun um að vígslusagan hafi verið þekkt um hið
norræna svæði. Á Gotlandi fannst árið 1863 í Sanda kirkju rúna­ og
myndsteinn sem hefur fengið kennitöluna G. 181 og er geymdur á
Historiska Museet í Stokkhólmi. Mesta athygli á steininum hefur vakið
mynd sem sumir telja að sýni Óðin (með spjótið Gungni), Þór (með
hamarinn) og Frey (með sigð) og standa nokkuð miðlægt í efri hluta
steinsins. Ofan við þá félaga er hins vegar önnur mynd, sem vakti athygli
mína við fyrstu sýn:
Í dálitlum ramma efst á myndhluta steinsins eru þrjár persónur og
fugl. Wapedia segir mér að vísu að fuglinn kunni að vera trana eða
gæs og lúti yfir Frey. Það skil ég ekki. Þá er skárri skýring rómantískra
Norðmanna frá 19. öld þar sem gert var ráð fyrir að myndin sýndi þau
Svanhildi, Randvé og Jörmunrek konung, sem mest segir frá í 40. kafla
Völsungasögu, og töldu menn þá að þarna væri sett á svið yfirheyrsla
Jörmunreks gamla yfir syni sínum, sem hafði gert brúðarefni konungs
að frillu sinni, eftir því sem Bikki hinn illi ráðgjafi sagði. Meginrök
fyrir þessari túlkun voru reyndar þau að Svanhildur heitir í vísu eftir
Braga gamla Boddason Foglhildr, og þótti þá einsýnt að sá foglinn sem á
myndinni er væri einhvers konar attríbút hennar.
Þetta er reyndar heldur vond kenning. Það er ekkert um það í sögum
að Jörmunrekur hafi yfirheyrt son sinn, bara ákveðið að hengja hann.
Minnisstæðasta atvik frásagnarinnar og fugli tengt er vitanlega þegar
Randvér plokkaði hauk sinn og sendi föður sínum, en karl brást við
með orðunum: „Það má nú sjá að honum þykir ég þann veg hniginn
sæmdinni sem haukurinn fjöðrunum“ og er einatt haft til marks um
hvað menn hafi verið góðir að ráða tákn á þessum tíma. En hauk getur
fuglsmyndin ekki átt að sýna, því hún er svona:
Og nú er þar til að taka, að mér þykir einboðið að freista annarrar
túlkunar. Í þrettándu vísu Hávamála segir:
Óminnishegri heitir
sá er yfir öldrum þrumi,
hann stelur geði guma.
Þess fugls fjöðrum
eg fjötraður vark
í garði Gunnlaðar.
Öldur segir Gísli Sigurðsson að
merki hér ,ölveisla‘ og er vel hægt að
fallast á það. Skáldleg hefur einatt
þótt myndin af að fjötrast fjöðrum
óminnishegrans, og kannski hefur
steinhöggvara þótt ástæða til að
raungera hana.