Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 88

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
88 TMM 2010 · 4
flestum stílbrögðum skáldsögunnar sem hlýtur að springa út í fullum
blóma fyrr eða síðar.
Nýjasta skáldsaga Sölva, Síðustu dagar móður minnar, tekur óvæntan
snúning á gamalkunnugt þema bæði úr ísenskum bókmenntum og
erlendum. Hermann Willysson, eða Dáti eins og móðir hans kallar
hann jafnan, er ekki fyrsti ungi karlmaðurinn til að fara í hundana
hægt og örugglega og sökkva í blöndu af aðgerðaleysi, alkóhóli og eitur­
lyfjum. En það er ekki algengt að menn leggi í þessa vegferð í félagsskap
mömmu sinnar.
Móðir Dáta, Eva, greinist í upphafi sögu með banvænt krabbamein.
Dáti sannfærir hana um að leggja með sér í ferð til Amsterdam þar
sem hann hefur fundið meðferðarheimili þar sem stuðst er við nýjar og
óhefðbundnar aðferðir við lækningar krabbameins. Í Amsterdam lenda
mæðginin á langdregnu og á köflum öfgakenndu fylleríi og lyfjarúsi.
Sagan er grótesk kómísk og reynir stundum á þolrifin en grófkornótt
fyndnin og ærslin eru aðferð við að mæta því sem er óþolandi, hinum
hægfara tærandi dauða. Þetta síðasta fyllerí mæðginanna er einhvers­
konar dauðadans til að fresta hinu óhjákvæmilega, sem auðvitað er
ekki hægt og að lokum reynist sagan af síðustu dögum móður Dáta
vera hjartnæm saga um samband mæðginanna og glímu þeirra við
dauðann.
Nýjasta skáldsaga Vilborgar Davíðsdóttur, Auður, er líkt og fyrri
sögur Vilborgar söguleg skáldsaga, byggð á ítarlegum rannsóknum og
þjóðfræðilærdómi höfundarins. Allt kapp er lagt á að draga upp sann­
færandi mynd af sögusviðinu, daglegum störfum fólks, umgengnis­
venjum og siðum jafnt og trúarhugmyndum og þjóðtrú er lýst ítarlega.
Eins og aðrar sögur sem hér er fjallað um varpar hún ljósi á hlut annarra
þjóða í íslenskri sögu. Þeirri sögu Auðar djúpúðgu sem hér er sögð lýkur
löngu áður en hún gerist landnámsmaður á Íslandi. Samt má augljóslega
lesa úr sögunni hugmyndir um það hvernig menningarheimurinn sem
þar er lýst hafði áhrif á mótun íslensks samfélags og sjálfsmyndar á land­
námsöld. Átök kristni og heiðni og ólíkra þjóða eru miðlæg í sögunni,
talsmenn hinnar rótgrónu og írsku kristni eru áberandi í sögunni og
njóta augljósrar samúðar sögumanns en heiðni, náttúrutrú og galdur
eiga þar líka sinn sess. Eins og í fyrri sögum Vilborgar er sagan fyrst
og fremst sögð frá sjónarhóli kvenna. Þegar sagan skilur við Auði hefur
hún öðlast meira sjálfstæði en títt var um konur á hennar tíma, en hún
er rétt komin inn á fullorðinsárin og það er ótrúlegt annað en okkar bíði
framhald á sögu hennar.
Það var raunar áberandi að þær sögulegu skáldsögur sem komu