Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 115

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 4 115
Hér á eftir mun reynt að nálgast slíkar spurningar og aðrar, út frá síðustu
tveimur bókum höfundar.
*
Ef til vill mætti, með allnokkurri einföldun, skipta rithöfundum í tvo flokka:
þá sem líta út á við og þá sem líta inn á við. Með öðrum orðum í pólitíska (í sem
víðustum skilningi þess orðs) og ópólitíska höfunda; þá sem láta sig samtíð
sína og samfélag varða og þá sem vinna á hinn bóginn fremur með sjálfa sig og
eigið sálarlíf. Gyrðir fellur í síðari flokkinn. En hann er einnig á meðal þeirra
sjaldgæfu og dýrmætu rithöfunda sem sömuleiðis miðla okkur einna nákvæm­
ustu sannleiksskýrslunum um veröld okkar og samfélag í krafti einstaklings­
miðaðra bókmenntaverka á borð við Sandárbókina; nóvella Gyrðis frá 2007
sem má með réttu kallast fyrsta hrunbókin, svo glögg sem gagnrýni hennar er
á það samfélag sem við byggðum.
Og vissulega má einnig lesa nýju bækurnar tvær á samfélagslegum forsend­
um, enda birtist í þeim, og þá aðallega í sagnasafninu, skýrari utanaðkomandi
áhrif samtímans en oft áður í verkum Gyrðis. Milli trjánna inniheldur þjóð­
félagslegar skírskotanir til viðburða í nútíma okkar; til uppgangs, til hruns, til
látlausra frétta af bankamönnum – síður til nýhorfinnar eða hverfandi fortíðar
eins og fyrri skáldsögur á borð við Hótelsumar (2003) eða smásagnasafnið
Gula húsið (2000) gera. En Gyrðir er enginn umvöndunarsinni, og því er gagn­
rýni hans, svo það orð sé notað – þótt ef til vill væri nær lagi að tala um nost­
algíu eða ákveðna nútímahryggð – oftar en ekki sett fram með góðlátlegri
kímni:
Við gengum inn um hringdyrnar. Það er ekkert gaman að hringdyrum lengur, þær eru
allar tölvustýrðar og jafnvel Chaplin gæti ekki gert neitt skemmtilegt með þær. (9)
Tilvitnunin er fengin úr afar vel heppnaðri upphafssögu safnsins, „Infernó“,
sem lýsir á spaugilegan en jafnframt hryggilegan hátt stólaleiðangri ósam­
rýndra hjóna í IKEA – með því hnyttna en jafnframt dapra lagi sem ef til vill
Chaplin einum myndi fært. Og raunar er víðar í safninu æði stutt á milli þess
spaugilega og sorglega; til að mynda í kostulegri sögu, „Hússkiptin“, sem segir
frá eins konar makaskiptum tveggja einhleypra og langþreyttra vina á heim­
ilum sínum – langþreyttir hvor á öðrum, en fyrst og fremst á hlutskipti sínu og
aðstæðum, sem höfundur kemur afar fínlega til skila í glettinni en jafnframt
harmrænni sögu.
Þá er gagnrýni ljóðabókarinnar á það sem miður hefur farið í samfélagi
okkar oft beitt, og áþreifanlegri en hinar lúmsku aðfinnslur smásagnasafns­
ins:
Hugarorka
Í kvöldsólinni sést flugvél
sveima yfir Snæfelli. Það