Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 124

D ó m a r u m b æ k u r
124 TMM 2010 · 4
List sem vímugjafi
Í hverjum manni finnum við vísi að öllum mennskum eiginleikum segir Tol­
stoj – má vera að fótur sé fyrir flestu sem um mann eins og Ragnar í Smára er
sagt. En nú er ónefndur sá eiginleiki Ragnars sem höfuðskáld hans Halldór
Laxness lýsti svo: hann lifði „lífi sínu í list einsog nokkurskonar draumleiðslu
í miðjum veruleikanum“ (HKL 9). Hann var rómantískt forlyftur í listum, eins
og Benedikt Gröndal í öllu kvenfólki, það fer ekki á millli mála. Hvað eftir
annað sjáum við dæmi um það í heimildum Jóns Karls að ræða Ragnars um
listir, einkum myndlist og tónlist, forðast rökvísi og skilgreiningar. Hún er
upphrópanir í hrifningu, áhrifin á tilfinningalífið eru sett á oddinn, hin beina
og sterka upplifun. Listin er vímugjafi. Ragnar segist hafa þann mælikvarða á
list „að ef hún kætir mig ekki, vekur í brjósti mér nýjar hræringar, gleði sárs­
auka eða sælukennd, sný ég heim og segi: Þetta er ekki neitt“ (67). Hann hefur
sína fyrirvara um list Þorvalds Skúlasonar vegna þess að þótt myndir hans séu
„gáfulegar“ og hann finni í þeim líf „hins fagra og heflaða handbragðs“ þá
skorti það sem „hitar blóðið, örvar slátt hjartans“ (67). Í öðru dæmi talar hann
um „annarlegt kastljós tæknisnilldar“ (80). Myndlist og tónlist eru honum
næsti bær við trúarlega upplifun og erótíska alsælu. Nokkrir fallegir tónar
verða til að stofnað er guðsríki jafnvel á ólíklegustu stöðum (20); myndir Jóns
Stefánssonar „draga mann endalaust á tal við sig eins og kona sem er löðrandi
í sexappíl“ (64). Ragnar kemst svo að orði að líf hans sé samtvinnað myndum
sem hann á eftir Jón Stefánsson, hann saknar þeirra á ferðalögum og fagnar
eins og börnunum sínum þegar hann kemur heim (63). Mynd eftir Ásgrím
Jónsson „gefur mér hvern morgun nýja trú á lífið og trúir mér fyrir því að hún
sé ávöxtur heitrar ástar“ (54).
Það er rétt að taka vel eftir því að aldrei kemst Ragnar á þvílíkt flug í lofi
þegar talið berst að bókmenntum. Hann talar ekki um ljóð eða skáldsögur sem
verki á hann „sem eldgos eða kvennafar“ með því „listræna æði og skelfingu“
sem hann sér til dæmis í myndum Ásgríms (147). Bókaútgefandanum áhrifa­
mikla þykir í rauninni miklu meira í íslenska myndlist varið en skáldskap
samtímans. Ragnar heldur því fram við enskumælandi viðtakanda bréfs að „Í
sannleika sagt standa málarar okkar langtum framar rithöfundum okkar – að
Laxness undanskildum en hann er nú vafalaust mesti skáldsagnahöfundur
Evrópu … Mörg verk okkar bestu málara verða áreiðanlega sett við hlið hins
besta í heimslistinni í framtíðinni“ (148).
Hvernig stendur á þessum mun? Eru bókmenntirnar of skynsamlegar eða
„gáfulegar“ til að tilfinningagoshverinn Ragnar geti verið sáttur við þær? Eru
skáldin svona erfið í umgengni? Eða er það hinn pólitíski þáttur bókmenntanna
sem stendur hrifningarvímunni fyrir þrifum – einnig þegar kemur að þeim
manni sem Ragnar fylgir á Nóbelshátíð? Eða eru bókmenntirnar ef til vill
orðnar háskalega siðlausar? Bókaútgefandanum verður hálfleitt þegar hann
gengur fram hjá bókabúð og finnst það sem hann sér „allt samið, prentað og