Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 130

D ó m a r u m b æ k u r
130 TMM 2010 · 4
Titillinn, Bankster, er augljóslega dregin af enska orðinu „gangster“, það er
að segja glæpamaður og vísar á íronískan hátt til þess álits sem bankamenn
hafa notið í þjóðfélaginu í kjölfar hrunsins og sjálfsmyndar þeirra. Titillinn
gefur fyrirheit um að hér sé á ferðinni uppgjör bankamanns sem lék stóra rullu
í því sjónarspili sem uppgangur og fall íslensku bankanna var. Því er þó ekki
beinlínis að heilsa, nema að því leyti að Markús, aðalpersóna og sögumaður
skáldsögunnar, er þátttakandi í taflinu. En hann er miklu frekar peð í þessu
tafli – fórnarlamb í þessum hamförum – og þegar hann hefur misst vinnuna í
bankanum og stendur frammi fyrir gjörbreyttri stöðu, þarf hann að endur­
meta líf sitt. Það endurmat snýst um það hvort hann hafi valið sér rétta braut
hvað menntun og starf varðar, en beinist þó ekki síður að Hörpu, sambýlis­
konu hans sem einnig starfar í banka og missir vinnuna.
Formálinn
Bókin er tvískipt. Hún hefst á formála sem er uppskrift símtala Markúsar við
foreldra sína, einkum föðurinn, rétt fyrir hrunið. Í framhaldinu hefst svo
meginhluti frásagnarinnar í formi dagbókar sem Markús heldur í atvinnuleysi
sínu í kjölfar hrunsins.
Símtölin uppskrifuðu einkennast af spurningum föður Markúsar um
„ástandið“ í aðdraganda hrunsins. Þetta er ansi snjöll og kröftug byrjun á
bókinni, því með þessum hversdagslegu samtölum kemst ýmislegt forvitnilegt
til skila, bæði um bakgrunn Markúsar og viðhorf hans fyrir sjálft hrunið. Á
afar lágstemmdan hátt er til dæmis fjallað um þær blekkingar sem haldið var
að almenningi fram í rauðan dauða bankanna í kjölfar „guð blessi Ísland“­
ávarps Geirs Haarde forsætisráðherra þann 6. október 2008.
Foreldrar Markúsar búa í litlu sjávarþorpi út á landi. Þau eru eins og hverjir
aðrir almennir borgarar á Íslandi sem skynja að eitthvað er ekki eins og það á
að vera en hafa engar forsendur til að átta sig fyllilega á því. Spurningar föður­
ins og svör Markúsar leiða einnig í ljós hve lítið starfsmenn á borð við hann
vissu. En svörin leiða líka í ljós hve bjartsýnin og trúin á hið ofvaxna banka­
kerfi var óbilandi. Grípum niður í samtal þeirra feðga föstudaginn 3. október
2008, fáum dögum eftir að ríkið yfirtók Glitni:
– Hefurðu áhyggjur?
– Ég er ekkert að drepast úr þeim. Landsbankinn og Glitnir eru svo ólík fyrirtæki,
bæði bankar en ótrúlega ólík fyrirtæki.
– Við skulum vona það.
– Trúum því. Það er bara þannig.
(bls. viii­ix)
Þetta stutta brot úr samtali feðganna lætur ekki mikið yfir sér en það kallast á
við eitthvað stærra og meira sem mann rámar í að hafa heyrt óma í fjölmiðlum
þessa daga. Reynt var að telja fólk á að trúa því skilyrðislaust að allt myndi