Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Qupperneq 141

D ó m a r u m b æ k u r
TMM 2010 · 4 141
maður sem hefur skrifað um bókmenntarýni og gert grín að frösum sem
bókmenntagagnrýnendur grípa til, ýmist sér til hægðarauka, eða til að falla í
kramið.2 Í greininni „Úr orðabók ríkjandi viðhorfa“ frá 2003 fjallar Hermann
meðal annars um fyrirbærið ,maðurinn á bakvið verkið‘ og ýmis vandamál
sem höfundinum fylgja: innan bókmenntafræða þykir ófínt að flækja sig of
mikið í ævisögulegum atriðum meðan í ,almennri‘ rýni er afar vinsælt að
draga höfundinn dáldið inn í málið, eða með orðum Hermanns: „Það er eins
og rithöfundurinn sé ævisögulegri en annað fólk, sé meiri manneskja“.3 Hér er
ég augljóslega á leiðinni að falla í flokk hinna ,almennu‘ rýna, með því að skoða
bók Hermanns útfrá fyrri skrifum hans, sem ég held að segi okkur eitthvað um
hann sem manneskju og skáld og geti aðstoðað við lestur á bókinni Högg á
vatni.
Það hefur heilmikið verið skrifað um höfunda, sérstaklega á síðari árum sem
kennd hafa verið við póststrúktúralisma eða póstmódernisma. Frægust er
líklegast grein Rolands Barthes um dauða höfundarins (1967), en í annarri
grein fjallar Hermann einmitt um dauða Barthes, meðal annars útfrá skrifum
hans um táknfræði og dauða höfundarins.4 Önnur minna þekkt en ekki síður
mikilvæg grein er eftir annan óðan Frakka, Michel Foucault, sem árið 1969
spurði „Hvað er höfundur?“ og svaraði sjálfum sér því að höfundurinn væri
fyrst og fremst afkvæmi eigin skrifa.
Það væri auðvitað freistandi að skoða Hermann nánar útfrá kenningum
þeirra félaga, og hans eigin hugleiðingum útfrá þeim, en það sem ég hef meiri
áhuga á í augnablikinu er lesandinn. Öfugt við höfundinn hefur lesandinn
aldrei verið lýstur dauður, né hefur spurningarinnar ,hvað er lesandi?‘ bein­
línis verið spurt. Lesandinn hefur þó hlotið aukið vægi í bókmenntafræðum
undanfarinna ára, bæði með tilkomu „póstrú“ og „pómó“, auk svokallaðra
viðtökufræða, en ekki síður með tilkomu menningarfræða, sem hafa gert les­
andanum sérlega hátt undir höfði. Þannig hefur í raun verið nokkur umræða
um ,hvað er lesandi?‘ því fræðifólk hefur velt mikið fyrir sér hvað gerist eigin­
lega við þessa iðju, hvernig lesendur lesa, hvaða merkingu þeir sjái út úr verkum
og hvernig þeir túlki eða vinni úr lesefni. Mikið hefur verið fjallað um virkan
lestur, sem ekki þarf að jafngilda því að um meðvitaðan lestur sé að ræða; les­
endur bæta sinni merkingu inní það sem þeir lesa án þess endilega að gera sér
það ljóst.
Og hvar stendur lesandi Höggs á vatni í þessum vangaveltum öllum? Hann
er hvað sem öðru líður gerður mjög meðvitaður um lesturinn og þann mögu­
leika að hann sé á einhvern hátt virkur þátttakandi í ljóðunum. Hið ágenga og
sífellda ávarp hefur einfaldlega þau áhrif. Lesandinn getur ekki annað en velt
stöðu sinni fyrir sér: hver er þessi ég sem verið er að tala til? Á einhvern hátt
virðist svo vera að höfundurinn5 sé að reyna að teygja sig í áttina til lesandans,
tengjast honum á einhvern hátt. Ljóðið er oft álitið persónulegra og innilegra
en önnur form skáldskapar og því er það kannski eðlilegt að lesanda finnist
hann upplifa nánd við höfundinn. Þó hlýtur lesanda fljótlega að verða ljóst að
slík tengsl eru hæpin. Írónían sem einkennir ljóðin, meira að segja þau við­