Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2022, Side 44

VIð BJUggUM þAð TIl SJálF
43
boðskipta á níunda áratugnum. Málformið styrkti fyrst og fremst stöðu kenn-
ara, sem kunnu ekki ÍTM, í samskiptum við nemendur og valdefldu þá og
íslenskuna í kennslunni. Innan skólans naut heyrandi táknmál meiri virðingar
en ÍTM og þótti formlegra. Að sama skapi veikti málformið stöðu nemenda
og hafði áhrif á sjálfsmynd og sjálfsvirðingu þeirra. Jane Hill hefur lýst því
hvernig sambærileg notkun Bandaríkjamanna á spænsku (e. Mock Spanish)
jaðarsetur og lítillækkar spænskumælandi fólk og á þátt í að draga upp einsleita
mynd af því.114 Táknanotkun með íslensku endurskapaði og stýrði þróun ÍTM
í neikvæða átt með breytingum á orðaforða og málfræði og hafði áhrif á mál
heillar kynslóðar með málbreytingum sem enn má greina í málinu. Kennarar
voru ómeðvitaðir um neikvæð áhrif málformsins á nemendur sína og á þróun
málsins og héldu að um framfarir væri að ræða. Eftir að ekki náðist árangur
með aðferðum alhliða boðskipta tók við yfirlýst stefna innan skólans um tákn-
mál sem kennslumál og síðar tvítyngi íslensku og ÍTM.
Með aukinni þátttöku, menntun og atvinnu gat döff fólk litið á sig sem
„hæft og mikilvægt“ og íslenskt táknmál þróaðist hratt í fullþroska tungumál
með notkunarsvið sem nær nú til allra þátta samfélagsins. Tilkoma Sam-
skiptamiðstöðvar sem veitir táknmálstúlkaþjónustu á öllum sviðum þjóð-
félagsins og vinnur í samstarfi við Háskóla Íslands að rannsóknum á málinu
og kennslu þess breytti miklu og sömuleiðis lagaleg viðurkenning á íslensku
táknmáli.115 þótt staða ÍTM virðist vera sterk óttast fólk að enn sé málið
komið í útrýmingarhættu116.
Málhugmyndafræði heyrandi fólks hefur alltaf verið ríkur áhrifavaldur
varðandi íslenskt táknmál og virðist enn vinna gegn málinu. Nýjum mál-
höfum, sem bætast við samfélagið, fækkar vegna stefnu yfirvalda í skóla-
málum með lokun heimavistar og sérskóla þar sem börnin lærðu málið hvert
af öðru og skurðaðgerðum sem gerðar eru á börnum sem að öðrum kosti
„þurfa að reiða sig á“ ÍTM.117 Umfjöllun um það bíður betri tíma.
114 Jane H. Hill, The Everyday Language of White Racism, West Sussex: John Wiley &
Sons ltd., 2008, bls. 119–157, hér bls. 128–157.
115 „lög um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls, nr. 61“, Alþingi, 7. júní 2011,
sótt 23. júní 2022 af lög um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls. | þing-
tíðindi | Alþingi (althingi.is).
116 Valgerður Stefánsdóttir, Ari Páll Kristinsson, Heiðdís Dögg Eiríksdóttir, Hjördís
Anna Haraldsdóttir og Rannveig Sverrisdóttir, „Skýrsla Málnefndar um íslenskt
táknmál um stöðu þess 7. júní 2015“, 27. október 2022 af Skýrsla Málnefndar um
íslenskt táknmál um stöðu þess 7. júní 2015 (stjornarradid.is).
117 Sbr. lög um stöðu íslenskrar tungu og íslensks táknmáls.