Úrval - 01.06.1952, Blaðsíða 36

34
TjRVAL
Enginn fiskur er jafn leikinn
að taka á sig lit umhverfisins
og kolinn og annar skyldur flat-
fiskur. Summer gerði margar
tilraunir með kolann í fiskirann-
sóknarstöðinni í Napoli á ftalíu
og í Woods Hole i Massachusetts
í Bandaríkjunum. Hann tók
fyrst eftir, að á malarbotni þar
sem steinarnir voru ýmist ljósir
eða dökkir, komu hvítir blettir
á dökkt bak kolans. Til þess að
komast að raun um hve ná-
kvæmlega kolinn gæti líkt eftir
botninum, setti hann hann í búr
með botni, sem var eins og tafl-
borð. Kolinn varð alveg eins og
botninn: á bakinu skiptust á
svartir og hvítir reitir; og það
sem meira var: þegar Summer
breytti stærð reitanna, breytt-
ist reitarstærðin á baki kolans
einnig. Honum tókst einnig að
láta kolann líkja eftir fleiri
mynztrum, svo sem hvítum rönd-
um á dökkum grunni, hvítum,
þéttsettum doppum á dökkum
grunni o. fl.
Litarbreyting fiskanna er
þannig til komin fyrir áhrif þess
sem þeir sjá. Landdýr má fá til
að skipta litum með ýmsu öðru
móti — með því að breyta hita
umhverfisins eða með því að
hafa áhrif á taugakerfi þeirra
(t. d. gera þau hrædd). Brúni
liturinn á mannshörundinu er
sérstaks eðlis; sú breyting er
alveg staðbundin og er ekki í
neinu sambandi við taugakerfið
eða sjónina. Hann kemur fyrir
áhrif útfjólublárra geisla, sem
eru mannsauganu ósýnilegir. En.
í öllum dýrum — fiskum, land-
dýrum og mönnum — er grund-
vallarbreytingin hin sama:
breytileg dreifing á litarefni í
húðinni.
Hörundsliturinn kemur frá
litarfrumum í húðinni, sem á út-
lendu máli eru kallaðar chromo-
tophores (litberar). Litberinn
er venjulega eins og stjarna í
laginu: út frá miðju hans liggja
angar í ýmsar áttir. Litarefnið
í honum er örsmá korn, ýmist
dreifð um alla frumuna eða sam-
anþjöppuð á litlum bletti í miðju
hennar. Litarkornin í hverjum
litbera eru alltaf eins á lit —
svört, gul, blá eða rauð. Margs-
konar litberar eru til og bera
þeir nafn eftir lit sínum. Melano-
phores heita þær frumur, sem
dekkja húðina, eftir brúna eða
svarta litarefninu melanin, sem
í þeim er. Þegar melaninkornin
eru dreifð um allan litberann,
dekkja þau húðina, en safnist
þau í lítinn depil í miðju frum-
unnar, fer ljósið í gegnum hana
og endurkastast frá ljósara und-
irlagi í húðinni, og verður hör-
undsliturinn þá ljós. Þegar hör-
undið dökknar, er það ekki að-
eins vegna þess að litarkornin
dreifast, heldur einnig af því
að í húðinni myndast fleiri lit-
berar. Á þennan hátt getur
mannshörundið haldið áfram að
dökkna í sólskini og roð fisks-
ins í svörtu búri. Svartur fisk-
ur getur orðið grár á örfáum
klukkustundum við það að mel-