Úrval - 01.06.1952, Blaðsíða 4

2
ÚRVAL
eins og voldug vélasamsteypa
sem stjórnar okkur í stað þess
að við ættum að stjórna henni.
Við erum vön að orða þessa til-
finningu okkar þannig að við
séum orðin þrælar tækninnar,
eða að andleg þróun okkar hafi
ekki fylgzt með hinni efnalegu.
Slík tilfinning er náskyld ótt-
anum. Að minnsta kosti er hún
ríkur þáttur í því ógeði og þeirri
vanlíðan sem víða má greina í
hversdagslífi samtíðarinnar.
Svipaðar tilfinningar hljóta
að hafa verið algengar meðal
yfirstéttarfólks á sautjándu öld.
Rousseau benti þá á það úrræði
að hverfa aftur til náttúrunnar.
Svipaðar raddir heyrast nú.
Ráðið til bóta á þeirri vanlíðan
sem ætla má að sé fylgifiskur
menningarinnar sé að hverfa
aftur til einfaldara lífs, að menn
afsali sér af frjálsum vilja
nokkrum þeim þægindum sem
menningin hefur fært þeim. Það
er þó naumast sennilegt að sú
leið sé fær. Ef við færum hana
er sennilegt að við losnuðum við
einhverja af núverandi erfið-
leikum okkar, en það kæmu aðr-
ir í staðinn og okkur myndi
sjálfsagt þykja það slæm skipti.
Hér er sem sé um mjög óljós
og afstæð hugtök að ræða. Þján-
ing og vellíðan verður ekki veg-
ið eða metið. Ef við ræðum þau
sem sammannleg fyrirbrigði, þá
er mjög erfitt að gera saman-
burð á ólíkum félagsháttum.
Það er t. d. út í bláinn að full-
yrða að líðan frumstæðra af-
ríkusvertingja sé betri en svía.
Sönnu nær er að segja að vanda-
málin í sambandi við vellíðan
okkar svía séu önnur en t. d.
hjá hottentottum.
Sérhver menning á sjálfsagt
við sín sérstöku vanlíðunar-
vandamál að etja. Með nokkrum
rétti má segja að meginvanda-
mál okkar sé hin andlega van-
líðan sem nefnist taugaveiklun
(neurose). Hjá þjóðum á lágu
menningarstigi er baráttan fyrir
daglegum nauðþurftum að jafn-
aði erfið. Vafasamt er að tauga-
veiklun þekkist yfirleitt við slík
lífsskilyrði, að minnsta kosti
hefur einstaklingurinn hvorki
tíma né aðstöðu til að festa hug-
ann við hana. Kaldranalegt
dæmi um þetta fékkst á stríðs-
árunum. Það var almenn reynsla
í þýzkum fangabúðum, að fólk
sem áður hafði verið tauga-
veiklað sýndi ekki nein merki
um taugaveiklun í fangabúðun-
um, en að fangavistinni lokinni
sótti aftur í sama farið. Þessi
reynsla og önnur af svipuðu
tagi bendir til að náið samband
sé milli menningarástands og
taugaveiklunar. Gildar ástæður
eru einnig til að ætla að félags-
leg velmegun að vissu marki sé
nauðsynlegt skilyrði til þess að
menn geti yfirleitt gefið sig að
jafnhárfínu og flóknu sálrænu
fyrirbrigði og taugaveiklunin
er.
f bók sinni „Öáran í menn-
ingunni” telur Sigmund Freud
að megintakmark menningar-