Úrval - 01.12.1956, Side 84

82
ÚRVAL
stað boðum milli sín án utan-
aðkomandi örvunar. Maðurinn
])roskaði með sér hæfileika til
að framleiða í heila sér strauma,
sem voru næstum jafnáhrifa-
ríkir og þeir, sem ilman, hljóð
eða ljós frá umheiminum olli.
Þannið varð hann fær um að
bæta upp skynjunina með hugs-
un, og hagnýta sér margvíslega
reynslu án þess að þurfa að
verða fyrir henni sjálfur. Hann
uppgötvaði, að hann gat gert
allskonar tilraunir í huganum.
Af reynslu sem hann hefði get-
að orðið en varð ekki fyrir, gat
hann lært ekki aðeins hvað hon-
um bæri að varast, heldur gat
hann einnig gert sér í hugar-
lund reynslu annarra og hag-
nýtt sér hana. Þannig jók mað-
urinn stórlega möguleika sína
til að halda lífi, því að hann gat
varast margar villur, sem ella
hefðu orðið honum að fjörtjóni.
Hann gat sneitt hjá hinni gömlu
happa-og-glappa-aðferð náttúr-
unnar, og snúizt gegn vanda-
málum sínum með skynsemi og
dómgreind að vopni.
Þannig varð heilinn safn mið-
stöðva eða skiptiborða, sem að-
greina og samstilla boðin sem
berast með skyntaugunum og
ákveða hvernig líkaminn í heild
skuli bregðast við þeim. I
mannsheilanum eru þessar
taugalínur hundrað sinnum
fleiri en símalínurnar í öllu tal-
símakerfi heimsins. I honum
eru hvarvetna sjálfvirkar skipti-
stöðvar, og viðgerðir að vissu
marki eru einnig sjálfvirkar.
Taugafruma í mannsheilan-
um skoðuð í smásjá líkist einna
helzt þaraþöngli. IJt úr hnúð,
sem líkist rótarenda á þöngli,
greinast hárfínir þræðir, sem
nefnast gripluþræðir, en upp úr
hnúðnum vex langur stilkur,
sem nefnist taugasími, er aftur
greinist í hinn endann. Þessar
greinar taugasímans geta tengzt
gripluþráðum annarra tauga-
fruma og eru því einskonar lif-
andi tenglar í rafstraumskerfi.
Stundum getur fruma tengzt
allt að þúsund aðliggjandi frum-
um og þúsundir geta tengzt
henni. I þeim stöðvum heilans
þar sem eðlishvatir eiga sér ríki
fylgja þessi tengsl föstu, en
býsna flóknu, tengikerfi, í
stöðvum hugsana og hugmynda
er kerfið ekki eins rígskorðað
og getur breytzt við nám.
Taugungar og tengsl þeirra í
heila mannsins eru ekki frá-
brugðnir því sem gerist í heila
annarra dýra, en þeir eru miklu
fleiri. I heila maursins eru 250
frumur og býflugunnar nærri
900. En í mannsheilanum eru
um 13 milljarðar fruma, eða
fimmfalt fleiri en mannfólkið í
heiminum. Eins og vænta má af
gáfum sauðkindarinnar vegur
heili hennar aðeins 1/10 af heila
mannsins; en þyngdin er ekki
óyggjandi mælikvarði. Heilinn í
hvalnum er helmingi þyngri en
í manninum, og í fílnum er
hann þrisvar sinnum þyngri, en