Úrval - 01.06.1968, Side 7

ÞRÓUN LÍFSINS OG ÞRÓUN . . .
5
Meira að segja urðu þessi orð spá-
mannsins Jeremía að víkja fyrir
skoðun Aristótelesar: „Jafnvel
storkurinn í loftinu þekkir sínar
ákveðnu tíðir, og turtildúfan og
svalan og tranan gefa gætur að
tíma endurkomu sinnar ...
En tæpast er við Aristóteles að
sakast, sannleiksleitanda og til-
raunamann, þótt eftirkomendur
hans hefðu orð hans að opinberun.
Ekki koma fram hjá Aristólesi hug-
myndir um þróun lífsins. Hann var
flokkunarfræðingur, sem kom reglu
á niðurskipan lifandi vera og skil-
greindi hverja tegund og afmarkaði
frá öðrum. Hugmyndir um þróun
lífsins voru samt þekktar fyrir daga
Aristótelesar. Anaximander (610—
um 545 f. Kr.) leitaðist við að skýra
skipan lífheimsins sem árangur þró-
unar, en kenningar hans hafa haft
takmörkuð áhrif á fræðimenn síð-
ari tíma.
Eftir daga Aristótelesar fluttist
miðstöð grískra vísinda frá Aþenu
til Alexandríu, borgar Alexanders
mikla. Þaðan bárust grísk menn-
ingaráhrif til Araba.
Með hnignun gríska stórveldisins
tóku Rómverjar við menningararf-
leifð þeirra í Evrópu. En menning
Rómverja var um margt frábrugð-
in menningu fyi’irrennaranna í
Hellas. Rómverjar voru verkfræð-
ingar: smiðir vega, vatnsleiðslna og
vígvéla. í ritum margra latneska
höfunda, þeirra er klofnir eru til
mergjar og krufnir til ablatíva í
menntaskólum, er að finna ráð um
ræktun jarðar og notkun áburðar.
En Rómverjar bættu litlu við kenn-
ingakerfi grískra vísinda. Af líf-
fræðingum í Rómaríki verða hér
aðeins taldir Plinius og Galenos.
Plinius eldri dró saman mikinn
náttúrufróðleik á fyrstu öld e. Kr.
Hann var um margt harla óvísinda-
legur og ógagnrýninn skrímslafræð-
ingur, sem hafði mikil áhrif á mið-
aldafrásagnir um furðuskepnur.
Hann fórst í Vesúvíusargosi árið
79.
Cládíus Galenos var læknir
grískrar ættar, frá Litlu-Asíu, uppi
á annarri öld e. Kr., frægastur
læknir fornaldar. Lög eða hefðir
heimiluðu honum ekki að kryfja lík
manna, svo að hann aflaði sér í
þess stað líkamsfræðiþekkingar með
skurði á líkömum spendýra, eink-
um Gíbraltrarapa. Hann var mjög
stórvirkur rithöfundur, er dró sam-
an þekkingu Grikkja á ýmsum svið-
um læknisfræði og líffræði, og bætti
árangri eigin tilrauna og athugana.
En oft var líffærafræði hans áfátt,
þar sem hann hafði ekki aðgang
að líkömum manna til athugunar.
Rita Galenosar biðu sömu örlög og
verka Aristótelesar: hann var tek-
inn í tölu höfuðspekinga miðalda í
Evrópu, því að kirkjunnar mönnum
geðjaðist að heimspeki hans. Galen-
os játaði raunar aldrei kristinni trú,
en hann var eingyðistrúar, og kenn-
ingar hans féllu vel í kreddukerfi
miðaldakirkjunnar, þar sem hann
var talinn óskeikull sem Aristóteles.
Frægastur var Galenos fyrir hug-
myndir sínar um blóðrásina. Fyrir
daga hans var það skoðun manna,
að slagæðar væru fylltar lofti, en
blóð væri aðeins I bláæðum. .Svip-
aðar skoðanir hafa forfeður vorir
hér á landi haft, en í fornum fræð-