Úrval - 01.06.1968, Side 8

6
ÚRVAL
um er getið um „vind í æðum“.
Galenos sannaði með beinum at-
hugunum, að slagæðarnar eru líka
lylltar blóði. En hann taldi, að
blóðið færi fram og aftur um æð-
arnar, sumt um bláæðar, en nokkur
hluti um slagæðar. Raunar var hon-
um ljóst, að samgangur er milli
slagæðablóðs og bláæðablóðs, en
hann taldi þann samgang verða í
hjartanu: að skilrúmið milli hægri
og vinstri hjartahelmings væri með
örsmáum götum og síaðist blóðið
þar í gegn. Kenningar hans um
blóðrásina voru ríkjandi með Ar-
öbum og síðar í Evrópu þar til 14
öldum eftir hans dag. Svo mikil var
trú miðaldamanna á speki Galen-
osar, að sagt er, að skurðlæknar
hafi talið, að blóðrennslið, svo sem
þeir sáu það úr sárum •— aðeins í
eina átt — væri sjúkleg afleiðing
skurðaðgerðarinnar. í heilum æð-
um skýldi blóðið renna svo sem
Galenos mælti fyrir: fram og aftur.
Við hrun Rómaveldis tapaðist
Evrópumönnum raunvísindaþekk-
ing Grikkja og Rómverja um sinn,
en Arabar héldu uppi merki hinna
fornu spekinga, geymdu rit þeirra
og bættu. við ýmsum athugunum
innan efna- og eðlisfræði, stjarn-
fræði og stærðfræði. Á tólftu og
þrettándu öld kynntust Evrópu-
menn vísindum fornaldar á nýjan
leik, ér arabískar útgáfur grískra
rita voru þýddar á latínu. í fyrstu
voru kristnir menningarfrömuðir
ekki sáttir við kenningar heiðinna
spekinga á borð við Aristóteles, en
loks tókst Tómasi af Aquino á þrett-
ándu öld að samræma heimspeki
Aristótelesar kreddukerfi miðalda-
kirkjunnar.
Á fimmtándu öld hefst endur-
reisnaröld í evrópskri menningu.
Þá virðast rnenn orðnir þreyttir á
heimildatrú miðalda og hefja nú til
virðingar sjálfstæðar athuganir og
tilraunir. Um 1500 uppgötvuðu
Evrópumenn Ameríku og könnuðu
óþekktar slóðir þar og víðar. Þekk-
ing á dýrafræði og grasafræði jókst
vitanlega gífurlega við landafund-
ina, er aragrúi nýrra tegunda dýra
og plantna kom fyrir augu vísinda-
manna.
Fræðimenn endurreisnaraldar
gerðu margar uppgötvanir í líffræði
og endurskoðuðu ýmsar fornar
kenningar. Fjötrar Galenosar fóru
nú að losna af líffræðinni. Andreas
Vesalius (1514—1564), belgiskur
maður, prófessor við háskólann í
Padúa, framkvæmdi nákvæma lík-
skurði. á mönnum og skráði ágæta
líffærafræði, sem út kom árið 1543,
sama ár og rit Copernicusar um
hreyfingu jarðar um sólu. Svo sem
Copernicus bylti heimsmynd
stjarnfræðinnar, bylti Vesalius
mannsmynd líffærafræðinnar. Nú
tóku ýmsir líffærafræðingar og
læknar upp sjálfstæðar athuganir
og krufningar, en hugmyndir
Galenosar um rennsli blóðs fram
og aftur um æðarnar voru seiglífar.
Athuganir Vesaliusar bentu raun-
ar til, að gerð hjartans samsvaraði
illa blóðrásarhugmynd Galenosar.
Annar vísindamaður, einnig pró-
fessor við háskólann í Padúa,
Hieronymus Fabricius (1537—
1619), lýsti um 30 árum síðar lok-
um í bláæðum og störfum þeirra,
en bláæðalokur koma í veg fyrir