Úrval - 01.06.1968, Qupperneq 9

ÞRÓUN LÍFSINS OG ÞRÓUN . . . .
7
að blóðið renni nema til einnar átt-
ar í bláæðum: í átt til hjartans.
Rökrétt ályktun af athugun Fabri-
ciusar á lokunum er, að blóðið geti
ekki flætt fram og aftur í æðunum,
eins og Galenos kenndi. En Fabri-
cius dró aldrei þessa ályktun, að
minnsta kosti ekki í riti. Það gerði
enskur læknir og lærisveinn Fabri-
ciusar við hinn ítalska háskóla,
William Harvey (1578—1657).
Harvey sýndi fram á, svo að ekki
varð framar um villzt, að blóðið
streymir alltaf í sömu átt í æðun-
um: að blóðrásin er hringrás.
Nútímamönnum veitist erfitt að
átta sig á mikilvægi þessarar upp-
götvunar, svo sjálfsagt finnst oss
það nú, að blóðið streymi í hring-
rás. En hvorki Galenos, Vesalius,
Fabricius né Harvey höfðu nokk-
urn tíma séð háræð, þær sjást að-
eins í smásjá, en nothæfar smásjár
komu ekki fram fyrr en um eða
rétt eftir lát Harveys árið 1657.
En Harvey gerði meira en að
leiðrétta gamlan misskilning um
blóðrásina. Líkamsfræði Galenosar
er vafin furðulegum og dulrænum
orðum og skýringum, sem fylgdu
að sjálfsögðu líffræðinni, meðan
skoðanir hans voru fræðimönnum
óhagganleg opinberun. Harvey gaf
rökréttar, eðlisfræðilegar skýringar
á starfsemi líkamans og markaði
þannig braut þeim vísindamönn-
um, sem á eftir komu. Má hann með
sanni teljast faðir nútíma lífeðlis-
fræði. Aðalrit Harveys um blóð’-
rásina kom út í Frankfurt árið
1628.
Hér hafa nú verið rakin í mjög
stórum dráttum nokkur atriði úr
sögu líffræðinnar fram að þeim
tíma, er Evrópumenn reisa á nýjan
leik merki Grikkja eftir miðaldirn-
ar ög taka að beita vísindalegufn
aðferðum við könnun líffræðilégra
fyrirbæra. Eftir þann tíma vex líf-
fræði og vísindalegri læknisfræði
óðfluga fiskur um hrygg. svo að
ókleift er að gera þeirri sögu skil
í stuttu máli, auk þess sem 'þekk-
ing höfundar hrekkur þar skammt.
Verða hér því aðeins rakin nokk-
ur meginatriði í sambandi við sögu
hugmynda manpa um þróun lífs-
ins.
Þess er áður getið, að landafund-
irnir og landnám nýrra heimsálfa
urðu til að auka mjög þekkihgu
manna á dýrum og plöntum.. Frarh
til þessa tíma var hinni lifandi
náttúru skipað í kerfi, sem Aristó-
teles hafði fram sétt á fjórðu öld
fyrir Krists burð. Kerfi hans hafði
ýmsa vankanta, sem urðu þeim
mun tilfinnanlegri, sem ' fjöldi
þekktra lííverutegunda óx, samfara
vaxandi þekkingu á líffæragerð
dýra og plantna. Aristóteles taldi
til dæmis hvalina til fiska.
Áætlað hefur verið, að evrópskir
vísindamenn hafi þekkt um 6000
tegundir plantna árið 1600, en að
um 12000 tegundir hafi verið úpp-
götvaðar til viðbótar á næstu öld.
Þegar uppgötvuð var ný plöntu-
eða dýrategund, var henni að sjálf-
sögðu gefið nafn á latínu, alþjóða-
máli þeirra tíma vísinda. En fræði-
heitin voru mjög á reiki. Oft. yar
nafn tegundarinnar heillöng lýsing
í mörgum orðum og engin tryggr-
ing fyrir því, að annar fræðimaður
hefði ekki gefið sömu tegund annað