Úrval - 01.06.1968, Page 83

ALFRÆÐIORÐABÓK DIDEROTS
81
þrjá aðra útgefendur, og fór svo
að verða sér úti um samverkamenn.
De Malves ábóta var fengin yf-
irumsjón verksins árið 1746, og
tveir ungir menn ráðnir; Denis
Diderot og Jean le Rond d’Alem-
bert. Diderot, sem þá var þrjátíu
og þriggja ára, var orðinn þekktur
í Frakklandi meðal útgefanda fyrir
ýmsar þýðingar úr ensku, þ.á.m.
ágæta þýðingu á riti Shaftesbury
Hugleiðingar um dyggðina, sem
prentuð var 1745. Hann var líka
höfundur ádeilurits, sem hann lét
heita Heimspekilegar hugleiðingar,
og var sú bók bönnuð og brennd
að boði yfirvalda í Frakklandi
sumarið 1746. D’Alembert, sem ekki
var nema tuttugu og níu ára, var
stærðfræðingur og höfundur rit-
gerðar um aflfræði, sem kom út
árið 1743.
De Malves virðist hafa verið
slyngari að gera áætlanir en að
framkvæma þær, og meðan hann
stjórnaði verkinu voru framkvæmd-
ir ekki miklar. Hann lét af þessu
starfi árið 1757 og þurfti þá að end-
urskipuleggja áætlunina. Tók þá
Diderot við yfirumsjón verksins og
hafði d’Alembert sér til hægri
handar, aðallega við samningu
stærðfræðikaflanna, en í þeim fól-
ust einnig þættirnir um eðlisfræði.
En fjarri fór því að öllu andstreymi
væri lokið, því prestur nokkur
og gerði hann því helmingafélag við
ákærði Diderot fyrir guðleysi, og
var hann tekinn fastur og hafður
í haldi í nokkra mánuði í fangelsi
í Vincennes. Útgefendurnir kvört-
uðu þá undan því að búið væri að
festa mikið fé í fyrirtækinu, og
væri það allt í veði ef Diderot væri
ekki látinn laus, og mun þetta hafa
orðið til þess að honum var sleppt
úr haldi og verkið hélt svo áfram
með fullum krafti.
í október 1750 var gerð áætlun
að nýju, og enn aukið við. Gizkað
var á að ekki yrði komizt af með
minna en tíu bindi, átta með les-
máli og tvö með myndum, og skyldi
raða þessu eftir stafrófsröð, og
hvert bindið reka annað, svo að
segja. Askrifendur skyldu greiða
sextíu pund (livre) fyrirfram —
hvert pund franskt jafngilti átta
shillingum samkvæmt núverandi
gengi sterlingspunds — en afgang-
inn átti að greiða við afhendingu
hvers bindis fyrir sig, — 280 pund
frönsk í allt. Þessu var afar vel
tekið, og það svo að áskrifendur
ritsins voru orðnir eitt þúsund áð-
ur en útgáfa fyrsta bindis var haf-
in. í júlí 1751, sex árum eftir hið
fyrra konungsleyfi til útgáfunnar
var veitt, og hin fyrsta áætlun
gerð, kom fyrsta bindið að endingu
út.
Það var auðséð frá upphafi, að
ritinu var ætlað að verða hið vand-
aðasta, sannkallað öndvegisrit. í
formálanum getur D’Alembert þess
að efninu muni verða skipað niður
samkvæmt reglum, sem mundu
gera skýringarnar auðskildar, og
mundi verða mikið um skilgrein-
ingar og tekin fjölmörg dæmi. Svo
leið fram til ársins 1757 að út kom
eitt bindi á ári (og var þá komið
að G í stafrófsröðinni þó að öðru-
vísi hefði verið ætlað í upphafi),
og æ fleiri og fleiri hinir frægustu