Tímarit um menntarannsóknir - 01.01.2014, Side 33

Þaö sem barni er fyrir bestu. Ögrandi viðfangsefni? Spurningar tengdar Barnasáttmála Sameinuöu þjóðanna
í mótun þessa veruleika. Heimur barna
og unglinga, eins og þau skilja hann, er
hér þungamiðja (Halloway og Valentine,
2003).
Hvað merkir það að vera þátttakandi?
Hinir fullorðnu verða að koma því til
leiðar að börn fái að tjá sig, að hlustað sé á
þau, án tillits til bakgrunns, kyns eða ald-
urs (sjá nánar 2. og 12. grein). Að vinna að
auknum réttindum barna og hlusta á þau
á ekki einungis að felast í því að láta þau
velja milli ýmissa uppsettra möguleika
eða leyfa þeim af og til að ákveða eitthvað
sjálf. Það snýst um að leggja sig eftir við-
horfum þeirra og finna leiðir og vettvang
fyrir börnin til að vera virkir þátttakendur
Qohansson, 2009; Jóhanna Einarsdóttir og
Bryndís Garðarsdóttir, 2008, 2012). Kjarn-
inn í virku lýðræði er samskipti og virðing,
þ.e.a.s. að reyna að skilja aðrar manneskjur
og vinna með þeim (sjá m.a. Gustafsson,
2011 og Höllu Jónsdóttur, 2010). Pólski
barnalæknirinn og uppeldisfræðingurinn
Janusz Korczak (1887-1942), einn af frum-
kvöðlum Barnasáttmálans, setur sína sýn
á manninn fram á eftirfarandi hátt: „Þegar
við höfum þroska til að virða og treysta
börnum, þegar þau treysta hinum full-
orðnu og tjá sig um eigin réttindi, mun
árekstrum fækka og mistökin verða færri"
(Korczak, 2003, bls. 43).
Hugsunin hér að baki er að börn eigi
að vera virkari þátttakendur og hafa úr að
velja ólíkum leiðum og möguleikum til að
hafa áhrif á aðstæður sínar. Bernska barna
er breytileg og þeir fullorðnu geta ekki
vitað fyrirfram hvernig barn leitar réttar
síns. í lýðræðislegu ferli eru allir þátt-
takendur og sameiginlega koma þeir sér
saman um viðunandi niðurstöðu. Aldur er
ekki lengur afgerandi þáttur þegar skapa á
aðstæður fyrir einstaklinga til að hafa áhrif
á lífsskilyrði sín.
Það er ekki réttlætanlegt að þvinga eða
skylda barn til þátttöku í starfi sem það er
mótfallið. Hins vegar er hætta á að hinir
fullorðnu setji af stað verkefni þar sem þeir
vænta þátttöku bama á forsendum hinna
fullorðnu. I þessu sambandi er mikilvægt
að hafa í huga að sú lýðræðishefð sem
hefur haft mótandi áhrif á lýðræðishug-
myndir íslensku námskrárinnar grund-
vallast á réttindum einstaklingsins. Þar
er undirstrikað að forsendur lýðræðis séu
mannréttindi, jafnréttindi, samábyrgð og
virkni borgaranna (Aðalnámskrá grunn-
skóla, 2011).
Uppeldislegar mótsagnir
Immanuel Kant (1724-1804) var undir
miklum áhrifum frá Rousseau þegar hann
skrifaði um uppeldismál. Krafa Kants var
að uppeldi og menntun skyldi taka mið af
sjálfræði mannsins sem byggðist á skyn-
semi hans. Kant talar um ákveðin vanda-
mál í uppeldi þegar samræma þurfi kröfur
laganna/reglnanna og hæfni barnsins til
að nýta sér eigið frelsi (Kant, 2007, bls. 20-
21). Hann heldur því einnig fram að hæfí-
leikinn til að hugsa frjálst sé fyrst og fremst
undir menntun kominn (Kant, 2007, bls.
15). Aðeins fyrir tilstilli uppeldis verði
manneskjan mennsk, þ.e.a.s. skynsöm og
sjálfstæð vera. Siðferðileg menntun er því
möguleg þar sem barnið er manneskja sem
lærir að greina muninn á réttu og röngu.
Kant hélt því einnig fram að aðeins mað-