Réttur - 01.01.1958, Side 36

36
R É T T U K
Allt hvað gerðist í „dreifbýlinu" var tilviljunum háð, — og
hér skulum við kalla alla Vestfirði, Norðurland og Austurland
dreifbýlið. Ef eitthvert auðfélag vildi í von um gróða koma upp
síldarverksmiðju, þá setti það hana í einhvern stað, þar sem það
átti land: máske Ingólfsfjörð, Djúpavík eða Hjalteyri, — án
alls tillits til aðstæðna til að byggja annars upp atvinnulíf til
frambúðar á þeim stað. Og ef þeir borgaraflokkar, er ríkinu réðu,
létu ríkið koma einhverju slíku upp, þá vildi pólitískt kjördæma-
brask oft hafa meira að segja en náttúrlegar og þjóðfélagslegar
forsendur.
Eyðingin gekk sinn gang í dreifbýlinu 1930 til 1944. Stór-
rekstur Islendinga, togararnir, voru eingöngu staðsettir þar sem
auðmagn áleit æskilegt að reka þá: við Faxaflóa og Patreksfjörð.
Þá greip Sósíalistaflokkurinn inn í þessa þróun og gerði með
nýsköpun atvinnulífsins 1944 til 1947 fyrstu verulegu tilraun-
ina, til þess að láta vit og fyrirhyggju landsmanna sjálfra stjórna
þróun atvinnulífsins, en ekki blind öfl auðvaldsþjóðfélagsins. Ný-
sköpunartogararnir voru ekki aðeins staðsettir við Faxaflóa, held-
ur og á Isafirði, Siglufirði, Akureyri, Austfjörðum og víðar x
dreifbýlinu. — Það kostaði baráttu að knýja þetta fram. Lands-
bankavaldið hamaðist gegn því með stuðningi Framsóknar. Auð-
menn Reykjavíkur hrism höfuðið og sögðu að að lokum skyldu
allir togararnir koma til þeirra (— og að slíkri þróun vinnur
Framsókn með baráttu sinni fyrir gengislækkun og „frjálsri
verzlun"). — En þetta varð samt veruleiki. Að vísu tókst að tefja
fyrir því að þessi ráðstöfun bæri tilætlaðan árangur. Gott dæmi
þess var að 1947—8 fékk Akureyri sína 4 togara en það tók 10
ár að fá það fram að koma þar upp hraðfrystihúsi, sem unnið gæti
úr afla þessara togara. Frá 1948 til 1957 var Akureyri látin vanta
þetta iðjuver, af því Sósíalistaflokksins naut ekki við sem valda-
aðila í ríkisstjórn tii að knýja það fram.
„Nýsköpunin" var fyrsta mikla tilraunin til þess að ráða þróun
byggðarinnar — og það er engum efa bundið að öllum þeim
bæjum í „dreifbýlinu", er fengu nýsköpunartogarana, hefði hnign-
að og þeir hálfeyðst sumir, ef nýsköpunarinnar, togara, báta og