Andvari - 01.01.1975, Blaðsíða 19

ANDVARI
GÍSLI JÓNSSON
17
einnar og sömu kápu hugsanir og verk manna af ólíkum flokkum, sem
óhugsanlegt hefði verið talið fyrir meira en fjórðungi aldar“ (Tímaritið
XXV. ár, Winnipeg 1944, bls. 108). Þegar að því kom, að farið var að birta
greinar á ensku jafnframt hinum íslenzku, varð Gísla um og ó, en taldi þó,
að ekki væri enn kominn háttatími. Því vitna ég til þessara ummæla, að
þau sýna rnarkið, sem Gísli stefndi að með ritstjórn sinni, og allir, sem til
þekkja, munu sammála um, að hann hafi verið manna hæfastur til að
ritstýra tímaritinu þannig, að það stæði jafnfætis öðrum menningartímarit-
urn með svipuðu hlutverki. Eins og lesendum mínum mun kunnugt, komu
út ýmis tímarit og blöð vestan hafs, en þau voru flest gefin út af kirkju-
deildum eða öðrum sérflokkum til að þjóna þeirra ákveðna málstað. Hið
sama var að mestu leyti hægt að segja um blöðin ,,Heimskringlu“ og
,,Lögberg“, þó að margt ættu þau af sameiginlegum ábugamálum. Oft
hefi ég heyrt hnjóðað í þessi blöð fyrir það, að ekki væri vel vandað til
efnis og ekki gerðar nógar kröfur til þeirra, sem í þau skrifuðu. Þessi dómur
er ekki alls kostar sanngjarn, því að allt fram á þennan dag hafa blöðin
átt aðgang að vel ritfærum mönnurn og notið gáfna þeirra. En hitt gefur
auga leið, að þessi vikublöð urðu að sumu leyti að þjóna sama tilgangi og
sveitarblöðin, sem stundum voru gefin út hér á landi, eða önnur slík blöð,
sem áttu að vera og urðu að vera þjónusta við allan almenning og koma ýmsu
á framfæri, sem hafði gildi fyrir augnablikið, þótt ekki væri sígilt eða hafið
yfir gagnrýni. Blöðum þessum var ekki ætlað það hlutverk, sem Tímarit
Þjóðræknisfélagsins tók að sér, enda þótt þau geymi marga vel skrifaða
grein og fróðlega frásögn. Þetta vissu og fundu þeir menn, sem stóðu að
1 ímaritinu og unnu verk sitt með þeim árangri, að framhjá því verður
aldrei hægt að ganga, ef rnenn vilja kynna sér menningu Islendinga á
þessari öld. Og því ber ekki sízt að meta hlut þeirra ritstjóranna, Rögnvalds
Péturssonar og Gísla Jónssonar, að útgáfu þess og ritstjórn.
Fyrir utan þann þátt, sem Gísli átti í ,,Heimi“ á yngri árum, og
„Tímaritinu" á efri árurn sínum, skrifaði hann oft í Heimskringlu. Af
beinum ádeilugreinum, held ég, að hann hafi lítið skrifað, en það var sannar-
lega ekki af því, að hann væri hálfvolgur í skoðunum sínum um menn og
málefni, en fáir munu hafa lýst samtíðarmönnum sínum af meiri samúð
og næmleik en hann. Nægir þar að vitna til þeirra persónulegu mynda,
er hann dregur upp í bók sinni ,,Haugaeldum“. En hin sama tilfinning
2