Andvari - 01.01.1994, Side 71

andvari
„AÐ LIFA MÖNNUM"
69
lcigslegar skyldur. Hjúkrunarfræðingum ber þannig samkvæmt siðareglum
sínum að „hefja og efla“ starfsemi að „heilbrigðis- og félagsmálum“ og þeir
undirgangast heit um að láta sig varða „velferðarmál þjóðarinnar“.
Háskólakennarar, hér á landi eða annars staðar, hafa ekki sett sér neinar
siðareglur svo að mér sé kunnugt um, en ekki er ólíklegt að væru slíkar
reglur settar yrðu þar einnig ákvæði um félagslegar skyldur. Slík ákvæði
eru þó venjulega fremur óljóst orðuð og má túlka með ýmsu móti, jafnvel
þannig að það eitt að gegna starfi sínu af kostgæfni nægi til að fullnægja
hinni félagslegu skyldu, enda hljóti slíkt óbeint að gagnast almenningi og
samfélaginu í heild.15 Þannig kynnu að verða færð rök að því að háskóla-
kennarar sinni skyldum sínum gagnvart almenningi að fullu innan háskól-
ans sjálfs sem stofnunar eða fyrirtækis (svo að stuðst sé við skiptingu Páls
Skúlasonar á hlutverkum háskóla16), ofætlun sé að huga þar einnig að hinu
þriðja hlutverki hans sem samfélags í samfélaginu. Annar almennur vandi
tengist skráðri eða óskráðri kvöð um að sinna félagslegum skyldum auk
faglegra. Hann veit að forgangsröðinni: hlutfallinu þarna á milli.
Frumsfar/ískylda háskólakennara er að sinna kennslu, rannsóknum og
stjórnun; leggi hann nótt með degi við slíkt er þá hægt að ætlast til þess af
honum að hann eigi mikla orku aflögu til að predika yfir almenningi á torg-
um og gatnamótum? Er ekki skárra að hann sleppi því alveg en að hann
verði eins og „mannkertið“ í kvæði Þórarins Eldjárns sem „brann í báða
enda“ og þótti að lokum ekki „beint heppilegur í stjaka“? Andlegur út-
bruni er þekktur atvinnusjúkdómur nú á dögum17 og allir vita að kennsla, á
hvaða skólastigi sem er, er heimtufrekt starf.
Þessi síðari vandi, um forgangs- eða áhersluröð, hrín mjög á okkur sið-
ferðilegum leikslokasinnum sem viðurkennum á endanum aðeins eina sið-
ferðisskyldu: að stuðla sem mest að farsæld sem flestra - allar aðrar ein-
stakar skyldur séu leiddar af henni. Lögmálssinnar eiga miklu hægara um
vik: Þeir hafa venjulega á hraðbergi langa lista um einstakar, afmarkaðar
skyldur og eiga síðan völ á hinu undurhaglega hugtaki umframskylda um
það sem okkur ber ekki í ströngum skilningi að gera en væri samt ljómandi
gott ef við gætum gert. Fyrir leikslokasinna er engin slík umframskylda til:
Ef maður stuðlar meira að heildarfarsæld heimsins (sjálfs sín og annarra)
með einhverri athöfn en því að láta hana undir höfuð leggjast ber honum
skylda til að framkvæma hana. Leikslokasinna greinir hins vegar á um
hvaða ályktun megi draga af þessu um daglegt líf vitlundaðra og velviljaðra
einstaklinga. Ég er sammála John Stuart Mill um að í kringum okkur sé
fullt af góðlyndu fólki sem fullnægi prýðilega þessari farsældarskyldu, geri
það sem hægt sé að ætlast til af því án þess að það gangi á eigin þrótt til
frekari góðverka;18 aðrir, til dæmis Shelly Kagan í nýlegri og umtalaðri bók,
The Limits of Morality,19 álíta að við gætum öll vakað lengur og verið betri