Andvari - 01.01.1995, Blaðsíða 92

90
ÞRÖSTUR HELGASON
ANDVARI
líkingarinnar, eins og draugur úr fortíðinni. Skáldsaga Cervantesar stendur
því á mótum tveggja tíma að mati Foucaults, þegar kerfi samsvörunar víkur
fyrir kerfi mismunar. Um leið og þessi umskipti áttu sér stað og tengsl
tákns og heims rofnuðu segir Foucault að tvær manngerðir hafi komið fram
á sjónarsviðið hlið við hlið, vitfirringurinn og skáldið. í vitund hins vest-
ræna heims er vitfirringurinn sá sem greinir ekki mismun heldur aðeins
hliðstæður og líkindi. í huga hans líkjast öll tákn hvert öðru. Hann er sá
sem greinir ekki ímyndun frá veruleika, orð frá gjörð. Heimsmynd hans
tekur ekki mið af röklega byggðu tákn- og flokkunarkerfi vísindanna.
Skáldið hefur tekið á sig sömu mynd, bara með öðrum formerkjum. Það af-
hjúpar leynd tengsl orða og hluta. Á bak við hina viðteknu merkingu tákn-
anna sér það aðra dýpri og upprunalegri. Það leiðir saman aðskilda þætti,
ljær einum merkingu hins.
Það er einmitt þetta eðli skáldsins sem Einar Már vegsamar í bókum sín-
um, að brjóta gegn hinni hefðbundnu sýn á heiminn, skapa nýja sýn. Þetta
er eðli skáldsins sem á ýmislegt sameiginlegt með rökfirrtum brjálæðingn-
um. í Englum alheimsins er sköpunarkrafturinn og -viljinn órofa tengdur
brjálseminni. Sagan lýsir því hvernig sá sem ekki lýtur lögmálum hins rök-
lega verður óhjákvæmilega utan gátta í samfélagi manna. Það er hins vegar
athyglisvert að í draumalandi sínu, raunveruleikanum, „þar sem fólk lifir
heilbrigt og hamingjusamt“ (s. 108), veslast Páll upp og sér að lokum ekki
aðra leið en að taka eigið líf. Þegar öllu er á botninn hvolft lýsir sagan ferli
frá vitfirringu og vellíðan til veruleika og vanlíðanar. Þrátt fyrir tómleika í
hjarta og myrkvaða sál einkennist Kleppsvistin, skeið brjálæðisins í lífi Páls
að vissu leyti af leik og sköpun. Hann málar og skrifar, ræðir við hælis-
bræður sína um bókmenntir og heimspeki, fer í ævintýraferðir í bæinn,
borðar jafnvel ókeypis á Grillinu á Hótel Sögu. Veruleikavist Páls ein-
kennist hins vegar af algjörri deyfð, hann hættir allri sköpun, dagar hans
verða litlausir og lífsviljinn dofnar, hann er „úti í þeim kulda sem kallaður
er þjóðfélag“ (s. 176). Skilin á milli þessara tveggja skeiða í lífi Páls eru
dregin skýrum dráttum í sögunni:
Nú þegar endalokin nálgast, múrarnir hrynja og tjöldin falla, segi ég hreint út: Ég hef
lifað undir fullu tungli, ferðast um himinhvolf og undirdjúp.
Ég hef elskað, ég hef hlegið, ég hef grátið og nú þegar tárin streyma og allt er svo
gaman, segi ég: Ég gerði það á minn hátt.
Nei, þessi gröf er ekki nógu djúp til að rúma tilfinningar okkar allra.
Þið konur og karlar sem stukkuð niður í hyldýpið.
Þið regnvotu dagar sem grétuð á rúðunum.
Ó hve nöturleg hún er, þessi braut þjáninganna, hve fátt er eftir og lítið til.
Eilíf er þagnarnótt (201).
Páll flytur inn í öryrkjablokkina. Hann skrifar bróður sínum bréf, líkir íbúð