Andvari - 01.01.2004, Page 87

andvari
KRISTUR OG FRAMTÍÐARLANDIÐ
85
og nöturhrollur sektarinnar fór um menn og konur.
Loks hneigðir þú þitt höfuð, þungt og gljúpt,
og gafst upp andann.
Og guðssonurinn hékk þar: hinn dáni mannsins sonur.4
Lokahending erindisins er áhugaverð frá guðfræðilegu sjónarhorni þar sem
þar kann að gæta hinnar hefðbundnu tvíeðliskenningar kirkjunnar sem felur
í sér að Kristur hafi verið sannur Guð og sannur maður eins og m. a. kemur
fram í Níkeujátningunni. Lokahending þriðja síðasta erindis ljóðsins gerir þá
túlkun þó ólíklega þar sem því er haldið fram að maðurinn í merkingunni
mannkynið hafi verið krossfest fyrir 1900 árum vegna þess hversu skammt
það hafði náð á þroskaferli sínum.44 Hér ber því fyrst og fremt að líta á Krist
sem fulltrúa mannkyns eða þann sem var „mennskastur manna‘ og kraftur
„mannlegleikans“.
í tengslum við þá þróunarsögu sem rakin er í Hvað nú, ungi maður? er
áhugavert að Jóhannes úr Kötlum leit svo á að guðstrú væri liður í þróun
mannsins og afleiðing af þrá hans eftir fullkomnun. Af þessari þrá var guðs-
mynd mannsins sprottin. Jóhannes skipaði sér því í sveit þeirra sem álíta að
maðurinn hafi skapað guð en ekki öfugt. Listina tengdi Jóhannes síðan á
órofa hátt við þessa hugmyndafræði þar sem hann áleit að frá upphafi hafi
hstin verið tengd trúarlífi og sprottin beint upp úr guðsdýrkun. Með þessu
tvennu, hugmyndinni um guð og listsköpuninni, tók tegundin „heljarstökk
frá dýri til manns“.45 Fyrri hluti þessarar lýsingar samræmist vel róttækum
samfélagshugmyndum skáldsins en er í andstöðu við kristna trúarhefð. Ekki
er unnt að staðhæfa að þessi sýn búi alfarið að baki allra þeirra ljóða sem hér
hefur verið vikið að. Þvert á móti skal því haldið fram að áhrifa hefðbundins,
kristilegs uppeldis Jóhannesar hafi gætt í ljóðum hans löngu eftir sinnaskipti
hans til sósíalismans.
Þegar skýra skal þá mikilvægu stöðu sem Kristur hafði í ljóðum Jóhann-
esar, ekki síst eftir sinnaskipti hans, er mikilvægt að hafa í huga ummæli frá
1956 þar sem hann varði lofkvæði sitt um Jósef Stalín. Þar segir hann það
löngum hafa verið áráttu sína að yrkja lofsöngva enda hafi hann ort slíka
söngva um Guð almáttugan, móður náttúru, landið en ekki síst fólk, bæði
nafngreinda einstaklinga, e. k. mikilmenni, og alþýðuna eða „þegna þagnar-
innar“.46 í þessum kveðskap, einkum um einstaklinga, telur hann sig oft hafa
tekið áhættu þar sem trúin á manninn sé „áhættusamari en nokkuð annað“ og
sér hafi hætt til að mála sterkum litum, „skapa hetjur og jafnvel dýrlinga.“
hessa afstöðu telur skáldið þó áhættunnar virði vegna þess að það sé einmitt
trúin á manninn „sem hnikað hefur homo sapiens nokkuð á leið og þeim mun
lengra sem hún hefur verið heitari og einlægari.“47 Er Jóhannes hér sam-
kvaemur þeirri þróunarhyggju sem fram kom í guðsmynd hans. Af fyrrgreind-