Andvari - 01.01.2004, Side 92

90
HJALTI HUGASON
ANDVARI
í lofkvæðunum um Kaj Munk og Nordahl Grieg (Sól tér sortná) kemur
loks greinilega fram að hið illa er tímanlegt en hið góða eilíft þar sem fram-
tíðin er falin í því.77 Þetta er einnig inntak kristinnar eskatólógíu.
Framtíðarsýnin, Jesúútburðurinn og smiðurinn
í Sóleyjarkvœði ófust kristsmynd Jóhannesar úr Kötlum og framtíðarsýn
hans saman á hvað nánastan hátt og þar með þau tvö stef sem hér er fjallað
um. Kvæðið er ort í andófi við hervemdarsamninginn við Bandaríkin og
endurkomu erlends herliðs til landsins (1951) sem aldrei skyldi hersetið á
friðartímum samkvæmt þeirri stefnu sem ríkt hafði.78 Hefur verkið að þessu
leyti hliðstæða stöðu og Atómstöð Halldórs Laxness (1948) sem andæfði
Keflavíkursamningnum (1946). Hér verður ekki fjallað um tilurð og gerð
Sóleyjarkvœðis fremur en annarra ljóða sem um er vélt í greininni. Þess skal
þó getið að hér er um langan kvæðabálk að ræða (44 bls.) sem skiptist í 25
kafla. Líta má á verkið sem eins konar rhapsódíu í orðum þar sem höfundur-
inn leitar víða fanga í minni, sagnir, sagnadansa, ritningarstaði og stefjabrot
sem hann vefur saman í samfelldan óð. Kveðskapur Jóhannesar hefur e. t. v.
hvergi verið nær galdri og því er sérlega erfitt að greina röklega þau tvö
minni sem hér er unnið með. Einkum á þetta þó við um kristsmyndina.
Það er hugmynd mín að kvæðið hefði ekki getað legið fyrir fullort af þeirri
snilld sem raun ber vitni á jafnskömmum tíma, ef skáldið hefði ekki áður
fengist við sömu hugmyndir og birtast í kvæðinu á náskyldan hátt. Þannig má
líta á ljóðin Þegar landið fœr mál, Tröllið á glugganum (Hart er í heimi),
Brúðurin blárra fjalla, Fjallkonan og Kom til mín (Sól tér sortna) sem
upptakt eða aðfara Sóleyjarkvœðis. A ytra borði eru þessi ljóð þó ólík
innbyrðis og frábrugðin Sóleyjarkvœði.19 Þrátt fyrir þetta er kvæðið einstakt
í sinni röð og í því takast á kvöl og húmor sem er undirstrikað í tónlist sem
Pétur Pálsson (1931-1979) gerði við kvæðið og gefin hefur verið út hljóðrit-
uð, fyrst 1967.80 Varð kvæðið í þeirri mynd n. k. þjóðsöngur hemámsand-
stæðinga.
Kvæðið gerist í tveimur sögusniðum, á riddaratíma miðaldanna og þeim
tíma sem það er ort á. Söguþráðurinn er í stuttu máli sá að „Sóley sólufegri“
og brúðgumi hennar, tákn og baráttuöfl þjóðfrelsis og friðar, sitja í höll sinni.
Brúðguminn átti sér fagra fortíð sem baráttumaður góðs málstaðar, en var
stunginn svefnþomi er ill öfl úr vestri sóttu að landinu með svikum og í
samvinnu við innlend stjórnvöld. Kemur þarna fram flökt kvæðisins milli
tímasviða. Sóley barst þá sú vitrun að valan Þjóðunn Þjóðansdóttir (þ. e. þjóð-
in) gæti ein vakið riddarann og þannig endurheimt landið. Þjóðunn reyndist
þó snúin á band hins vestræna valds. Hófst þá mikil þrautaganga Sóleyjar um