Andvari - 01.01.2004, Side 103

GUNNAR KARLSSON
Jón Sigurðsson á 21. öld
/ tilefni nýrra rita um forsetann
Jón Sigurðsson forseti var nánast tekinn í heilagra manna tölu á íslandi í
lifanda lífi, ekki sem virðulegur gráhærður karl, heldur strax á fertugsaldri.
Um það vitna bréf sem fólk skrifaði Jóni, og öðrum um Jón, á fimmta áratug
19. aldar. Fólk sem er algerlega ókunnugt honum persónulega hleður hann
lofi og leitar til hans með hin fjölbreyttustu vandamál. Bóndinn á Syðri-
Löngumýri í Húnavatnssýslu, Sölvi Sveinsson, skrifar honum vorið 1847 til
þess meðal annars „Að frambera fyrir yður innlegasta [svo] þakklæti fyrir
yðar óþreytanlegu föðurlandsást, hreinskilni og djörfung, snilld og hetjumóð,
sem auglýst er af skrifum yðar í stríðinu fyrir sannleikann og réttvísina
árlega.“ En um leið biður hann Jón að leggja sér ráð í landamerkjadeilu. Ung
stúlka, ókunnug Jóni, biður hann að hafa upp á dönskum „matros“ af spek-
úlantsskipi sem hafi trúlofast sér en svikist um að koma og sækja sig.1 I
fyrstu alþingiskosningunum, 1844, fékk Jón Sigurðsson allra manna besta
kosningu, 96% greiddra atkvæða.2
Síðar á æviferli Jóns átti stundum eftir að blása nokkru kaldar um hann, en
staða hans sem frelsishetju var sjaldan dregin í efa. Sem dæmi þess má nefna
að séra Þorkell Bjamason skrifaði ágrip sitt af sögu íslands veturinn
1879-80, áður en andlátsfrétt Jóns hafði borist til landsins. Þorkell var aldrei
mikill sjálfstæðisbaráttumaður, en sagði þó um Jón að það væri „alkunnugt
að hann hefir varið æfidegi sínum til þess verks, er bezt er og fegrst, en það
er að ávinna þjóð sinni frelsi, og hvetja hana til þess, er efla má framfarir
hennar og hagsæld.“3 Hetjusaga Jóns Sigurðssonar var þannig skrifuð inn í
Þjóðarsöguna, jafnvel áður en hann yfirgaf þennan heim.
Á 20. öld var Jóni Sigurðssyni síðan reistur veglegur sögulegur minnis-
varði. Þar á ég ekki einkum við standmynd steypta í eir heldur mestu
ævisögu sem hafði verið skrifuð um nokkum íslending, fimm binda og 2.311
blaðsíðna langt verk Páls Eggerts Ólasonar.4 Ef með er talinn útdráttur úr riti
Páls Eggerts í einu bindi, sem kom út bæði á íslensku og dönsku, átti Jón eftir
að fá fjórar ævisögur í bókarformi á 20. öld.5 Engin þessara bóka dró upp
umtalsvert aðra mynd af söguhetjunni en Páll Eggert hafði gert. Nokkurt