Andvari - 01.01.2004, Page 140

138
GUÐRÚN BJÖRK GUÐSTEINSDÓTTIR
ANDVARI
afnám bundinna hátta, sem er mjög sýnilegt frávik. Spumingunni hvers
vegna Stephan kaus að blása nýju lífi í bundna hætti í stað þess að leggja þá
af, þrátt fyrir eindregna upphafningu á nýsköpunarmætti tortímingarinnar, er
rétt að athuga að lokum í sögulegu samhengi.
Ef litið er til aðstæðna sem mótuðu þá amerísku menningarsjálfstæðisbar-
áttu sem Emerson hratt af stað, og voru ólíkar íslenskri sjálfstæðisbaráttu, er
ekki að undra þótt Stephan hafi ekki viljað taka upp óbundna háttinn sem
Whitman innleiddi í ameríska ljóðagerð. Enskan þróaðist í Ameríku, en tók
ekki það miklum breytingum að tungumálið myndaði mörk sem aðskildu
þjóðina frá herraþjóðinni, Englandi, sem skilgreindi málbreytingarnar
neikvætt. Enskan var sameiginlegt tungumál bandarísku þjóðarinnar, sem
safnast hafði saman frá öllum heimshomum, og sameiginleg sköpunarsaga
þjóðarinnar var goðsagan um að púrítönsku „þjóðfeðumir“ hefðu fengið
athvarf og frelsi frá ofsóknum á mótmælendatrú sinni í nýrri Eden. Þess
vegna er eðlilegt að Whitman skyldi grípa aftur fyrir þá ljóðhefð sem hafði
þróast í Bretlandi, til frjálsrar en ljóðrænnar hrynjandi, sem svipar iðulega til
biblíuþýðingarinnar sem Jakob I. stóð fyrir, og rímleysis fomu germönsku
háttanna.20 Málið sjálft var eins og naflastrengur sem tengdi Adamssyni og
Evudætur við móðurveldið, en í Ijóðum Whitmans er það í virkri samræðu
við bandaríska málbeitingu og veruleika í Nýju Eden. Nýi heimurinn gerði
tilkall til alls sem var nýtt og nútímalegt, en um leið goðsögulega uppruna-
legt. Whitman valdi formgerð sem sneiddi framhjá þróun enskrar ljóðahefð-
ar og -lögmála, en greip til rótanna. Eliot hélt jafnfast í sinn frjálsa og
óbundna bandaríska bragarhátt og Stephan gerði í bundið íslenskt mál.
Allt aðrar aðstæður vom í íslenskri sjálfstæðisbaráttu, þar sem tunga herra-
þjóðarinnar hafði fyrir löngu aðskilið sig frá sameiginlegum rótum dönsku og
íslensku. Islenskan gat hinsvegar gert tilkall til þess að vera upprunalegri og
hafa betur varðveitt bókmenntir, sögur og goðsagnir sem Islendingar og Danir
áttu sameiginlegar með öðrum löndum Norður-Evrópu. Þetta gerði íslending-
um kleift að bera höfuðið hátt, hvort heldur var gagnvart Dönum, Bandaríkja-
eða Kanadamönnum. Obundni hátturinn sem Whitman innleiddi til að lýsa yfir
menningarlegu sjálfstæði Bandaríkjanna frá Bretlandi átti því ekkert erindi inn
í íslenska ljóðagerð, svo lengi sem rithefðin var skilgreind sem gmndvöllur
íslenskrar sjálfstæðisbaráttu og um leið íslenskrar sjálfsvitundar í Vesturheimi.
Tilurð Kanada réðst af eindregnum vilja til að halda sambandinu við Bret-
land þegar nýlendubúar Norður-Ameríku skipuðu sér í andstæðar fylkingar.
Það leiddi til nokkurs umburðarlyndis gagnvart sömu viðleitni meðal annarra
þjóðabrota, og kanadísk menningarstefna var þar með samstiga menningar-
sjónarmiðum þeirra Vestur-íslendinga sem vildu viðhalda íslenskri menningu
og tungu. Austur-íslendingar tóku þó fljótlega að sér hlutverk herraveldis
sem hefur eignarhald á menningararfleifðinni, hliðstætt afstöðu Englendinga