Búnaðarrit - 01.01.1938, Side 128
122
BÚNAÐARRIT
anna var þó ef til vill það, sem mest slcarst í odda.
Almenningur, og einkum vinnnufólkið vítt um landið,
fylgdist með málum þessum af athygli og spenningi.
Þetta vissu allir stjórnmálaflokkar og það gaf tilefni
til, að málið — þó illa væri undirbúið — fékk góðan
byr, varla þó af einskærum áhuga fyrir málefninu,
heldur hinu, að þeim flokki, er fastast studdi frum-
varpið, var víst aukið fylgi við næstu kosningar. Þann
24. marz 1899 voru svo samþykkt hin eiginlegu fyrstu
lög um byggingu nýbýla, „lög um jarðarafnot vinnu-
manna í sveitum“. Er hér var komið sögunni voru lán-
veitingastofnanir smábændanna l'arnar að njóta veru-
legs trausts, enda voru þær orðnar milli 10 og 20 ára,
og höfðu gert sýnilegt gagn, þó fjármagn það er til
umráða var, væri takmarkað. í lögunum var svo fyrir
mælt, að þær slcyldu lána helming þess fjármagns sem
árlega yrði varið til nýbýla, hinn helminginn skyldi
ríkið leggja fram, eða 1,7 millj. kr. Reiknað var með
að handbært fé yrði allt að 4 millj. kr„ og fyrir það
yrði hægl að byggja 10—11 hundruð býli. Af ýmsum
ástæðum varð þó hvergi nærri svo mikið fé til umráða
fyrst í stað, og byrjað var með 2 millj. kr.; það hrökk
til að reisa 500—550 býli. Tilgangurinn með lögunum
var sá: „Að sjá um, að hinir stærri bændur hefðu
tryggða duglega vinnumenn, og að vinnumennirnir
gætu hlotið meira sjálfstæði en þeir áður höfðu haft.“
í lögunum var ákveðið, að ríkið skyldi veita lán sem
næmi %o hlutum af kostnaðarupphæðinni, en Vio skyldi
lánþiggjandi sjálfur leggja fram. Renta af lánsfénu
var ákveðin 3%, og afborgun engin fyrstu 5 árin, en
eftir það skyldi renta og afborgun vera 4%, unz helm-
ingur lánsins væri greiddur, en 3V2% upp frá því. Stærð
býlanna var ákveðin 2—3 ha; minnst 1,7 og mest 5 ha
eftir landgæðum, og lánsfjárupphæðin mátti ekki fara
fram úr 3600 kr. Sem tryggingu fyrir láninu skyldi
ríkið hafa fyrsta veðrétt í jörðinni ásamt áhöfn. í lög-