Uppeldi og menntun - 01.01.2006, Side 79

7
miklu um velferð barna og unglinga. Þannig myndist félagsauður sem nýta megi til
þess að efla stuðning við og taumhald á börnum og unglingum. Á sama hátt gæti
aukið félags- og íþróttastarf og aukin þátttaka í hverfafélögum aukið félagsauð. aukin
þátttaka einstaklinga í þeim tengslanetum sem eru til staðar hefur í för með sér aukna
samstöðu og aukið eftirlit og aðhald með ríkjandi normum og gildum samfélagsins.
Félagsauður leiðir þannig til sterkara félagslegs taumhalds í grenndarsamfélagsinu.
Erlendar rannsóknir benda til þess að félagsgerð grenndarsamfélagsins geti styrkt eða
veikt félagslegu tengslin sem tengja börn, foreldra, kennara og aðra samfélagsþegna
í eina heild. Rannsókn okkar á sambandi félagsgerðar og frávikshegðunar unglinga í
íslenskum skólahverfum bendir til þess að sú sé einnig raunin hérlendis.
Mælingar á háskólamenntun foreldra í grenndarsamfélaginu tengjast ekki fráviks-
hegðun unglinga í gögnum okkar, það er að segja þegar tekið er tillit til þess hvort
skólahverfin eru innan höfuðborgarsvæðisins eða utan þess. Þessar niðurstöður eru í
ósamræmi við niðurstöður rannsókna frá Bretlandi og Bandaríkjunum sem sýnt hafa
neikvætt samband á milli stéttarstöðu foreldra í grenndarsamfélaginu og afbrotatíðni
þess (Sampson og Groves, 1989; Sampson, Raudenbush og Earls, 1997). v­elta má vöng-
um yfir því hvers vegna menntun foreldra í grenndarsamfélaginu hefur ekki þau
tengsl við frávikshegðun sem komið hafa fram erlendis. Efnahagslegur ójöfnuður hef-
ur verið minni hérlendis en gengur og gerist í fyrrgreindum löndum (Stefán ólafsson,
1999), en jöfnuður deyfir líklega þau áhrif sem lág stéttarstaða getur haft á lífsskilyrði
barna og unglinga. Ennfremur eru gæði íslenskra grunnskóla ekki háð efnahagsstöðu
foreldra í grenndarsamfélaginu, að minnsta kosti ekki í þeim mæli sem gerist víða er-
lendis. Þess ber þó að gæta að gögnum okkar var safnað árið 1997 og taka þau því ekki
tillit til nýlegra breytinga á félagsgerð íslensks samfélags. Jafnframt ber að hafa í huga
að í gögnum okkar eru engar beinar mælingar á fátækt eða skorti.
Niðurstöður okkar benda þó til þess að félags- og efnahagsstaða foreldra skipti
máli. atvinnuleysi foreldra hefur marktæk samhengisáhrif á frávikshegðun unglinga.
Unglingar í skólahverfum þar sem hlutfallslega margir jafnaldrar þeirra eiga foreldra
sem báðir hafa verið atvinnulausir nýlega sýna að jafnaði meiri frávikshegðun, burt-
séð frá því hvort þeirra eigin foreldrar hafi verið atvinnulausir nýlega. í þessu sam-
bandi ber að hafa í huga að atvinnuleysi beggja foreldra getur verið vísbending um
ólík vandamál. í einhverjum tilfellum gæti atvinnuleysi beggja foreldra endurspegl-
að tímabundinn atvinnumissi foreldra með tilheyrandi álagi á fjölskyldumeðlimi. í
öðrum tilfellum kann atvinnuleysi beggja foreldra að endurspegla heimilisaðstæður
sem einkennast af viðvarandi félagslegum erfiðleikum eða jafnvel heilsufarslegum
vandamálum sem halda foreldrum frá vinnumarkaði. Gögn okkar geta ekki gert upp
á milli ólíkra skýringa á tölfræðilegu sambandi atvinnuleysis foreldra og frávikshegð-
unar, en hver svo sem skýringin er styðja niðurstöður þá hugmynd að álagstengd
vandamál fjölskyldna séu ekki einkamál þeirra ungmenna sem við slíkar aðstæður
búa heldur hafi vandamálin útbreidd áhrif á grenndarsamfélagið. augljóst er að þörf
er á að kanna samband stéttarstöðu, fátæktar, atvinnuleysis og frávikshegðunar betur
en kostur gafst á í þessari rannsókn, ekki síst í ljósi þeirra breytinga sem átt hafa sér
stað á íslenskri samfélagsgerð á undanförnum árum.
JÓn GUnnAR BERnBURG, ÞÓRÓLFUR ÞÓRLInDSSon