Andvari - 01.01.2009, Page 97

HANNES BJÖRNSSON
S
Sálfræði Hannesar Arnasonar
prestaskólakennara
Hannes Árnason prestaskólakennari1 er sennilega flestum ókunnur nú á
dögum, en á þessu ári eru tvær aldir frá fæðingu hans. Til eru nokkrar gam-
ansögur um hann en að öðru leyti er hann huldumaður í íslandssögunni. Þessi
grein segir frá almennum staðreyndum um Hannes og sálfræðikennsla hans
er sett í sögulegt samhengi. Það er heimildavinna sem um margt hefur ekki
verið unnin áður. Farið er yfir frumheimildir af Þjóðskjalasafni og hand-
ritadeild Landsbókasafns í Þjóðarbókhlöðu, en einnig prentaðar heimildir svo
sem „Islenzkar æviskrár“,2 tímarit frá tímabilinu og frá upphafi 20. aldar og
þær heimildir sem til eru um Hannes Árnason. Tímabilið er mjög óljóst þar eð
fáar prentaðar heimildir eru til frá því fyrir 1880.3 Heimildirnar eru svo born-
ar saman innbyrðis og við texta tölvufærslu4 af Lbs. 1852, 4to sem er afskrift
Eiríks Magnússonar af fyrirlestrum Hannesar.5 Greint er frá texta Lbs. 1852,
4to miðað við texta annarra handrita af fyrirlestrunum og kennsluefnið sem
lá til grundvallar, en það er eftir danska heimspekinginn F. C. Sibbern.6 Þá er
málfar Hannesar rannsakað og tekin er afstaða til gagnrýni samtímamanna
°g þess sem almannarómur hefur talið rétt til þessa. Margt bendir til þess að
Hannes hafi ekki notið sannmælis og að hann hafi verið sjálfstæðari og meiri
fraeðimaður en almennt hefur verið talið.
Nítjánda öldin
Um aldamótin 1800 urðu umskipti hjá íslenskri þjóð sem enn bar merki
rnóðuharðindanna 1783. Skynsemishyggjan kom til landsins með Magnúsi
Stephensen (1762-1833), fósturföður Sveinbjarnar Egilssonar rektors. Biskups-
stólarnir á Hólum og í Skálholti sem höfðu veitt fræðslu frá 1552 og 1553
voru lagðir niður og Reykjavíkurför þjóðarinnar hófst.7 Bessastaðaskóli var
stofnaður 1805 sem arftaki latínuskóla biskupsstólanna til bráðabirgða,8 en
Reykjavík var takmarkið fyrir þéttbýlismyndun í landinu.9 Kennslan í Bessa-
staðaskóla var ekki í sama anda lútersks rétttrúnaðar og verið hafði,10 og var
skólinn fluttur til Reykjavíkur sem Lærði skólinn 1846. Prestaskólinn var