Andvari - 01.01.2009, Síða 134

132
JÓN VIÐAR JÓNSSON
ANDVARI
á geðsmunum. En hann unni henni samt heitt og skilnaður þeirra féll honum
þungt.
Eftir 1960 stefnir hann hratt niður á við. Starfsgleðin er að mestu farin og
heilsan einnig. Nú myndi sagt að hann hafi verið orðinn útbrunninn, vel innan
við fimmtugt. Ný og kraftmikil kynslóð leikara og leikstjóra er að hasla sér
völl, honum er ýtt til hliðar. Á jólum 1959 kolfellur sýning Þjóðleikhússins á
Júlíusi Sesar Shakespeares undir hans stjórn og eftir það líða þrjú ár án þess
að honum sé teflt fram sem leikstjóra í Þjóðleikhúsinu.8 Þau ár vinnur hann
mest í Útvarpinu, þar sem Þorsteinn Ö. ræður ríkjum.9 Hann á enn góða, jafn-
vel frábæra spretti á sviðinu, þó að hann nemi þar engin ný lönd lengur. Síðast
leikur hann Jeppa á Fjalli í sýningu Gunnars Eyjólfssonar árið 1967 og fær
Silfurlampa Félags íslenskra leikdómara fyrir. Það er síðasti listaspretturinn. I
marsmánuði árið 1968 er komið á leiðarenda. Þá er hann ekki nema fimmtíu
og fjögurra ára gamall.
Þessi saga er skilmerkilega rakin í Lárusarsögu Þorvalds Kristinssonar.
Þetta er vel skrifuð bók, á heildina litið vel og samviskusamlega unnin og
margt í henni vel hugsað. Höfundur er ekki leikhúsfræðingur, hefur aldrei
áður stundað rannsóknir á íslenskri leiklistarsögu, og á því skiljanlega ekki
auðvelt með að setja feril Lárusar í stærra samhengi. Þó að það kunni að
hljóma undarlega virðist mér það bæði vera kostur og löstur á verki hans.
Þorvaldur temur sér að fullyrða ekki of mikið, hann talar af varúð um ákveð-
in atriði sem geta verið viðkvæm og jafnvel mætti deila um. Hann kýs fremur
að gefa í skyn og, sé þess kostur, að láta orð heimildarmanna tala eigin máli,
án þess endilega að draga afdráttarlausar ályktanir sjálfur. Þetta gerir að
verkum að menn þurfa sums staðar að lesa textann af athygli. Þegar bókin
kom út skrifaði ég um hana ritdóm í DVm en hér er tilgangur minn einkum sá
að meta verkið sem framlag til rannsókna á leiklistarsögu þess tímabils sem
Lárus Pálsson lifði og átti drjúgan þátt í að móta.
Tildrög og tilhögun verksins - ogfáeinar meinlegar eyður
í eftirmála Lárusarsögu kemur fram að hún er rituð að frumkvæði Maríu
Jóhönnu Lárusdóttur, einkadóttur Lárusar.11 María Jóhanna hefur áður sýnt
að henni er annt um minningu föður síns. Árið 2006 komu út tveir geisla-
diskar með hljóðupptökum af flutningi hans, mest ljóðalestri, sem hún átti
einnig frumkvæði að.12 Hefði sannarlega ekki farið illa að spyrða þessa diska
saman við bókina og gefa mönnum kost á að eignast hvort tveggja í senn.
Afskipti náinna ættingja af ritun slíkra verka geta verið afar tvíbent. Oft
luma þeir á ýmsum heimildum um söguhetjuna sem hafa ekki ratað á opinber
söfn en skipta miklu máli til skilnings á henni. Svo var í þessu tilviki. í fórum