Andvari - 01.01.2009, Side 146

144
JÓN VIÐAR JÓNSSON
ANDVARI
Maxwell Anderson, fær harða dóma hjá gagnrýnanda Morgunblaðsins, snýst
móðir Indriða, Eufemía Waage, Lárusi til varnar og skrifar blaðagrein þar
sem hún andmælir dómaranum.49 Eufemía var engin miðlungspersóna í sög-
unni, þó að ekki sé hennar minnst fyrir listræn afrek; hún var elsta dóttir
Indriða Einarssonar, eiginkona Jens B. Waage, föður Indriða og aðalleik-
stjóra og leiðbeinanda L.R. í tuttugu ár, og sjálf virk leikkona á fimmtán
ára tímabili. Endurminningar Eufemíu, sem hún birti fyrst í leikskrá L.R. á
fimmta áratugnum, eru ein merkasta heimild sem við eigum um leikstarfið á
fyrstu áratugum aldarinnar. Með þessum hætti var Indriða-fjölskyldan að lýsa
velþóknun sinni á hinum nýja liðsmanni; það verður ekki misskilið.
Ef til vill er þó allt ekki alveg sem sýnist í þessu efni. Fljótlega eftir að
Indriði tók við forystuhlutverki í L.R. um miðjan þriðja áratuginn lenti
hann í harðvítugum átökum, fyrst við Guðmund Kamban, síðan við Harald
Björnsson.50 Þau átök höfðu skilið eftir djúp sár og eitrað andrúmsloftið
innan félagsins árum saman - eins og orð Haralds Björnssonar í sjálfsævisög-
unni, sem ég vitnaði til hér á undan, eru til marks um. Um 1940 hafði Indriði
sterkari stöðu en nokkur annar innan L.R. Hann hafði staðist atlögur - ef við
viljum nota það orð - bæði Guðmundar Kamban og Haralds Björnssonar.
Þeir Haraldur höfðu tekist hart á um völd í félaginu á árunum í kringum 1930
og þeim átökum lyktaði með sigri Indriða og hans manna sem náðu að ýta
Haraldi til hliðar. Haraldur fékk, þegar hér var komið, stöku sinnum að setja
upp sýningar með L.R., en var annars næsta áhrifalítill. Á síðari hluta fjórða
áratugarins eru þeir Indriði og Ragnar E. Kvaran sem fyrr getur aðalleik-
stjórarnir, en Ragnar var einnig vel ættaður innan félagsins og hafði á sínum
tíma verið talinn efnilegur leikari. Þó að það hljómi kaldhæðnislega, skildi
fráfall hans eftir skarð sem nánast beið eftir að einhver fyllti það. Skýrir það
ef til vill að nokkru hversu skjótur Indriði er til að ráða Lárus Pálsson þegar
hann knýr dyra? Er hugsanlegt að hann hafi ekki kært sig um að Haraldur
Björnsson yrði til að stökkva inn í autt og ófyllt skarðið eftir Ragnar?
í sjálfu sér er þó engin ástæða til að efa, að Indriða-fjölskyldan hafi tekið
á móti Lárusi af fullri velvild. Öllum mátti vera ljóst, hversu miklu skipti
að illindin innan félagsins héldu ekki áfram. Leikhúsfólk hafði einfaldlega
ekki efni á því að stunda erjur og illdeilur og spilla fyrir málstað sínum
bæði inn á við og út á við. Állir hlutu að sjá hvílíkur styrkur „hinni ungu
listgrein“, eins og leiklistin var þá stundum nefnd á hátíðarstundum, var að
fá mann eins og Lárus til starfa. Allir biðu eftir því að Þjóðleikhúsið yrði
tekið í notkun; ef leikarar héldu því ekki vakandi, hver átti þá að gera það?
Þá þurfti að semja um kaup og kjör, bæði við L.R. og Ríkisútvarpið, sem var
orðinn umtalsverður vinnuveitandi. Stofnun stéttarfélags var mjög á döfinni
og haustið 1941 létu menn loks verða af því að stofna Félag íslenskra leikara
sem hefur starfað æ síðan. Lárus tók að sjálfsögðu þátt í því ásamt Indriða,