Andvari - 01.01.2009, Side 154

152
JÓN VIÐAR JÓNSSON
ANDVARI
ann íslensku leikritin, sem hann stýrði á fyrstu árum leikhússins: Tyrkja-Gudda
eftir sr. Jakob Jónsson (1952), Landið gleymda eftir Davíð Stefánsson (1953) og
Valtýr á grænni treyju eftir Jón Björnsson (1954).71 Þar varð hann að beygja sig
fyrir þeirri „stefnu“ leikhússtjórnarinnar að reyna að styðja við innlenda leik-
ritun sem í raun var engin til. En hann fékk einnig að takast á við verk góðra
höfunda, svo sem tvö leikrit Arthurs Millers, í deiglunni (1954) og Horft af
brúnni (1957), Júnó og páfuglinn eftir Sean O’Casey (1952), Föður Strindbergs
(1958) og Kröfuhafa (1964). Ekki má heldur gleyma Júlíusi Sesar Shakespeares,
þó að sú saga fengi raunalegan endi. Þá þegar var hann í raun og veru kominn
á endastöðina. Sú ákvörðun Guðlaugs að fela honum engin leikstjórnarverkefni
næstu þrjú árin kann að virðast harðneskjuleg, en var hún ekki skiljanleg? Ný
kynslóð leikstjóra var að koma fram og sanna sig. Leikflokkurinn var kominn
til meiri þroska en fyrr; íslenskt leikhús var í fyrsta skipti að eignast leikenda-
hóp, sem tala mátti um sem „ensemble“, þótt smátt væri. Um og upp úr 1960
koma enda fram ýmsar ágætar sýningar í leikhúsinu og í sumum þeirra lék
Lárus burðarhlutverk; hann var Georges Dandin í samnefndum leik Moliéres
og í Nashyrningum Ionescos lék hann einnig aðalhlutverkið. Við skulum ekki
heldur gleyma því, að hann fékk leyfi til að setja upp sýningar hjá L.R: Mýs
og menn Steinbecks árið 1953, Nóa eftir André Obey 1954, Deleríum búbónis
Jónasar og Jóns Múla Árnasona árið 1959 og Eðlisfræðingana árið 1963. Varla
hefur það verið með öllu sjálfsagt mál að þjóðleikhússtjóri léði einn helsta leik-
stjóra sinn til að vinna með aðalkeppinaut leikhússins? Undan verkefnaskorti í
Ríkisútvarpinu þurfti hann ekki heldur að kvarta.
Þann „anda kalda stríðsins“ sem Þorvaldur talar um var nú tekið að leggja
um samfélagið allt, einnig leikhúsið. Milli hinna róttækari og borgaralegu
frjálslyndu afla opnaðist gjá, svo að menn, sem höfðu áður getað rætt saman
og virt ólíkar skoðanir, tóku að líta á sig sem andstæðinga, jafnvel hreina
fjandmenn. Það er ekki að undra, þó að jafn viðkvæmur maður og öryggislaus
og Lárus tæki slíkt nærri sér. „Það ríkir dálæti á ofsóknum og hótunum og í
tísku að níða niður þá sem hugsa öðruvísi,“ skrifar hann í bréfi til Tiemroths
haustið 1950 og lítur ekki björtum augum til framtíðar: „Hingað til höfum við
sloppið við að sjá þá sem maður virðir eða þykir vænt um bendlaða við þenn-
an sjúklega vaðal - en kannski eigum við rúsínuna eftir!“72 Þá um veturinn
setti Lárus á svið nýlegan leik Jean Paul Sartres, Flekkaðar hendur, þar sem
kommúnistar og innanflokksátök þeirra eru sýnd í gagnrýnu ljósi. Leikurinn
var saminn áður en Sartre gekk til liðs við kommúnista og mun ekki hafa
verið sérstakt óskaverkefni Lárusar. Þegar upp kom sá kvittur að leikstjórinn
ætlaði að gera einhverjar breytingar á leikritinu, væntanlega til að milda hina
pólitísku gagnrýni, brást hann ókvæða við og afréð að breyta ekki stafkrók í
verkinu. Gagnvart verkinu sjálfu var hann tvíbentur, þó að hann tæki það að
sér og sýningin sjálf fengi ágæta dóma.73