Hugur - 01.01.2006, Blaðsíða 174

rj2
Geir Sigurðsson og Ralph Weber
bundinni ,frelsun‘ eða líkamlegri varðveislu persónunnar."17 í kínverskri
menningu eru þannig ekki dregnar skýrar línur sem greina heimspeki frá
trúarbrögðum og dæmigerð viðbrögð Kínverja við þeirri spurningu hvort
konfúsismi sé heimspeki eða trúarbrögð er að yppa öxlum og svara því til að
hann sé hvort tveggja í senn. Kjarna þessa misræmis hefur kanadíski guð- og
samanburðartrúarfræðingurinn Wilfred Cantwell Smith orðað sem svo að
„spurningin ,er konfusismi trúarbrögð?' [sé] spurning sem Vesturlandabúar
hafa aldrei megnað að svara og Kínverjar aldrei megnað að spyrja.“18
Akveðinn þáttur í túlkunarfræði Schleiermachers, eins og henni var lýst
hér að ofan, minnir þó vissulega á kínverskar túlkunaraðferðir: sú viðleitni að
ráða í uppruna þeirrar hugsunar sem býr að baki textanum er á vissan hátt
einmitt það sem flestir kínverskir ritskýrendur fást við. En það að ráða í þessa
baklægu hugsun er einungis fyrsta skrefið. Síðan er tekið til við að þróa, að-
laga og — umfram allt — koma í framkvæmd.
Sígild kínversk orðræðuhefð styðst almennt ekki við skilgreiningar.19 Skil-
greiningar eru óháðar rúmi og tíma, altækar og, þegar allt kemur til alls, al-
gildar. En í kínversku samhengi er ekkert óháð tíma, altækt eða algilt. I sí-
gildri kínverskri heimspeki, svo dæmi sé tekið, er „hvað er...“ spurningu
jafnan svarað með sérstöku tilliti til þeirra kringumstæðna sem einkenna
stund og stað eða jafnvel til sérkenna þeirrar persónu sem spyr spurningar-
innar og er þá ekki óalgengt að svarinu sé ætlað að breyta viðmóti eða hegð-
unarmynstri hennar. Þessi alræmda óræðni kínverskra hugtaka (sem ekki
verða skilgreind fýrr en þeim er svo að segja „hrint í framkvæmd“, og þá er í
reynd um að ræða ad hoc-sY\lgrei ni ngu) er að sjálfsögðu einungis óræðni
þegar gengið er út frá sjónarmiði sem gerir kröfu til skýrrar og röklegrar
greiningar. Sú ráðandi tilhneiging kínverskrar orðræðu að slá skilgreiningum
á frest og viðhalda óræðni hugtakanna er ekki aðeins álitin frjó í þeim skiln-
ingi að möguleikum er haldið opnum fyrir þeim ófýrirsjáanlegu tækifærum
sem framtíðin ber í skauti sér. Þessi tilhneiging telst líka vera til marks um
raunsæi, því samkvæmt hinni sígildu kínversku heimsfræði breytinganna er
ekki neitt sem slíkt nema sjálfar breytingarnar og verkefni okkar mannfólks-
ins felst í því að taka þátt í þessum breytingum af ábyrgð og með sem mest-
um ábata fýrir mannlegt líf.20
17 Mario Sabattini og Paulo Santangelo, Storía della Cina. Dalle orígini alla fondazione della
Repubblica (Róm: Laterza, 1986), s. 21 o.áfr.
18 Wilfred Cantwell Smith, TbeMeaningandEndofReligion (Minneapolis: Fortress Press, 1991),
s. 69.
19 Mikilvæg undantekning er sá heimspekiskóli sem kenndur er við hina „síðari móista" (houqi
mojia) og á rætur sínar að rekja til heimspekingsins Mozi (S. öld f.Kr.). Greinargóða umfjöllun
um skóla þennan má finna hjá A.C. Graham, Later Mobist Logic. Ethics and Science (Hong
Kong: Chinese University Press, 1978) og Disputers of the Tao. PhilosophicalArgument in Ancient
China (Chicago/La Salle: Open Press, 1989), s. 137-70.
20 Á undanförnum árum hefur borið nokkuð á heimspekilegri umfjöllun um óræðnihugtakið. Þar
hefhr verið bent á kosti hugtaksins og lögð rík áhersla á að óræðni megi ekki leggja að jöfnu við
það að „allt sé í graut". Óræðni felur í sér - og kemur oft til af- opnun gagnvart þeim ófyrir-
sjáanlegu möguleikum og tækifærum sem framvinda tímans og hlutanna bera með sér. Að vera
óræður, í þessum skilningi, er að vera í stöðugri viðbragðsstöðu með tilliti til möguleikans á að